معرفی ساز رباب

رباب، سازی است که امروزه در گروه‌های نوازی شهری به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شود و معمولاً از چوب‌های با دوام مانند گردو یا توت ساخته می‌شود. اجزای اصلی این ساز شامل کاسه، سینه، دسته، سرپنجه و تعدادی جزئیات کوچک‌تر است. تمام بخش‌های رباب معمولاً از یک تکه چوب تهیه می‌شود.

در طول زمان، ساختار و نوع استفاده از رباب دچار تغییراتی شده است. این ساز را می‌توان به دو روش نواخت: به صورت عمودی با آرشه، مشابه کمانچه، یا به صورت افقی با زخمه زدن به سیم‌ها، همانند تار و سه‌تار. در بسیاری از گروه‌های نوازی، رباب به‌صورت افقی بر روی زانو قرار گرفته و با مضراب، که به آن ناخنک یا شهباز گفته می‌شود، نواخته می‌شود.

رباب به‌ویژه در مناطق شرق و جنوب شرق ایران از محبوبیت بالایی برخوردار است. اهمیت این ساز در موسیقی ایرانی ناشی از صدای بم آن است که به‌خوبی کمبود صدای بم در سایر سازهای ایرانی را جبران می‌کند. از سازندگان برجسته این ساز می‌توان به استاد حسین قلمی اشاره کرد.

خرک، قطعه چوب یا استخوان کوچکی با طول ۶ سانتی متر و جنس شاخ است که توسط دو پایه‌ی کوچک روی پوست نصب می‌شود؛ و سیم‌ها از روی شیار‌های کم عمق آن عبور می‌کنند.

معمولا چهار دستان از جنس زه یا نخ نایلون بر روی دسته‌ی رباب بسته می‌شود.

ساز رباب دارای ۶ وتر اصلی است که دو به دو با هم همصدا کوک می‌شوند. جنس آن‌ها از زه (روده‌ی تابیده) یا نخ ابریشم تابیده بوده است، اما امروزه از وتر‌های گیتار استفاده می‌کنند تا صدادهی بهتری داشته باشد. سیم‌های اول و دوم نایلون و بدون روکش، وتر‌های سوم و چهارم فلزی روکش دار و وتر‌های پنجم و ششم با ضخامت بیشتری فلز روکش دار هستند.

نوازندگی و اجرا رباب

رباب را در بعضی نواحی به صورت عمودی در دست می گیرند (مانند کمانچه) و با کمانه (آرشه) وترها را به صدا در می آورند. در گروه نوازی های مراکز شهرها آن را به صورت افقی روی زانو می گزارند (مانند عود و تار) و با مضراب می نوازند. انواع رباب در برخی نواحی ایران و دیگر کشورهای هم جوار متداول اند. این ساز از نیم قرن پیش در گروه نوازی های سازهای ملی،مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین گفتنی است که این ساز مانند تار و شورانگیز، ۶ سیم دارد که در قدیم سیم های این ساز را از روده تهیه می‌کردند ولی امروزه از پلاستیک نیز برای ساخت سیم ها استفاده می‌شود. رباب را به دلیل گستره ی صوتی آن در کلید سل می نویسند.
از نوازندگان به نام رباب می توان از استاد محمد عمر اشاره کرد.

ساز رباب در ادبیات ایران

همانطور که گفته شد، نام این ساز در بسیاری از کُتُب کهن ایران زمین آمده و شاعران قدیمی ایرانی، نام این ساز را در اشعار خود استفاده کرده اند که این موضوع نشان میدهد این ساز در آن دوران وجود داشته و دارای قدمت بالایی میباشد. در ادامه به برخی از این اشعار اشاره خواهد شد.

در آن خانه سیصد پرستنده بود /  همه با رباب و نبید و سرود (فردوسی)

رباب و چنگ به بانگ بلند میگویند / که هوش و گوش به پیغام اهل راز کنید (حافظ)

رباب مشرب عشق است و مونس اصحاب / که ابر را عربان نام کرده اند رباب (مولانا)

ز چشمت خواب بگریزد چو گوشت زی رباب آید / بخواب اندر شوی آنگه که برخواند کسی قرآن (ناصر خسرو)

بر رود و رباب و ناله ی چنگ / یکرنگ نوایی این دو آهنگ (نظامی)