ساز جیمبه

ساز جیمبه یا جیمبی، طبلی‌ به شکل جام و متعلق به غرب آفریقا می باشد. این ساز به قدمتی ۴۰۰ الی ۸۰۰ ساله داردو افسانه‌هایزیادی درباره یان گفته می شود؛ البته جیمبی در دنیای موسیقی امروز نیز جایگاه خودش را به دست آورده است! اگر به مبحث سازشناسی علاقه‌ دارید، جیمبی جزو سازهایی است که حتما باید بشناسید.مردم بامبارا در مالی می‌گویند نام ساز جیمبی (Djembe) از ضرب‌المثل “Anke djé, anke bé” به معنای «همه در صلح جمع می‌شوند» گرفته شده است. در زبان بامبارا هم djé به معنی جمع‌ کردن و bé به معنی صلح یا همه است. نام این ساز در واقع نشان‌دهنده هدف آن است. هدف از ساخت جیمبی این بود که مردم را با صلح و آرامش در کنار یکدیگر جمع کند.

ساختار ساز جیمبه

• بدنه :بدنه ساز جیمبی، از چوب‌های سخت و متراکم ساخته می‌شود. با ارزش‌ترین چوب برای جیمبی لنکه (lenke) است. این چوب نه تنها باعث صدای بهتر ساز می‌شود؛ بکله ارزش معنوی دارد. به غیر از لنکه از چوب‌های دیگری مثل دجالا، دوگورا و گونی نیز استفاده می‌شود.داخل بدنه جیمبی، یک الگوی مارپیچ وجود دارد که به خوبی حکاکی شده است. در واقع داخل یک جیمبی خوب و باکیفیت نباید صاف باشد؛ بلکه شیارهای کم‌عمقی وجود دارد که بر صدای ساز تاثیر می‌گذارد.
• پوست :پوست جیمبی از پوست خام حیوانات و اکثرا از پوست بز ساخته می‌شود؛ البته پوست حیوانات دیگر مثل گاو، اسب و کانگورو هم قابل استفاده است. پوست‌های ضخیم‌تر مثل پوست گاو، صدای گرم‌تر و رنگ‌های صدای بیشتری دارند؛ ولی نواختن ضربات تیز را دشوار می‌کنند و باعث ایجاد پینه در دست نوازنده می‌شوند.
  برای ساخت پوست جیمبی، اغلب از پوست بزهای مناطق خشک و گرم استفاده می‌شود؛ زیرا تغذیه‌شان ضعیف و چربی بدن‌شان کم است. بین پوست بز نر و ماده هم اولویت با بز ماده است. اگرچه چربی پوست بز ماده بیشتر از نر است؛ ولی به خاطر نرمی و کم‌بویی محبوبیت دارد. امروزه جیمبی‌های کارخانه‌ای، با استفاده از پوست‌های مصنوعی ساخته می‌شوند.
• ابعاد جیمبی :ارتفاع جیمبی به طور معمول بین ۵۸ الی ۶۳ سانتی‌متر است؛ البته جیمبی مخصوصا کودکان فقط ۳۰ الی ۳۸ سا‌نتی‌متر ارتفاع دارد. قطر این ساز بین ۳۳ الی ۳۵ سانتی‌متر و وزن آن نیز ۵ تا ۱۳ کیلوگرم است.

تاریخچه ساز جیمبی

افسانه‌های متعددی درباره ساخت ساز جیمبی وجود دارد؛ به نظر می‌رسد آغاز شکل‌گیری سنتی این ساز در امپراتوری مالی بوده است. بعضی معتقدند برای اولین بار آهنگرها شروع به ساخت این ساز کردند. ساخت درام کاری معنوی بود و آن‌ها برای درختی که قطع می‌کردند قربانی می‌دادند. آفریقایی‌ها بر این باورند که هر طبل متشکل از سه روح است. روح درختی که طبل از آن ساخته شده است، روح حیوانی که پوستش بر روی طبل کشیده شده است و در آخر روح کسی که درخت را قطع کرده و جیمبی را ساخته است.
سفارش دهندگان جیمبی به آهنگران، از اعضای طبقه‌ی جِلی (jeli) بودند. جلی‌ها موزیسین‌هایی بودند که مسئولیت آن‌ها حفظ تاریخ شفاهی مردمشان بود. این گروه هنوز هم با مسئولیت مشابه در غرب آفریقا حضور دارند. به علاوه کسانی که در خانواده‌های جیمبی متولد می‌شدند و کلمه جیمبی جزو فامیلی‌شان بود، موظف بودند این ساز را یاد بگیرند. در سنت‌ها نیز این ساز فقط توسط مردان نواخته می‌شد. هنوز هم اگر یک زن در آفریقا جیمبی بنوازد مردم تعجب می‌کنند.

 اجزای ساز جیمبه

اجزای ساز جیمبه بستگی به نوع ساز و قدیمی یا جدید بودن آن دارد. زیرا اجزای این سازها تا حدودی با هم فرق می کند. بدنه ساز، پوسته، حلقه های فلزی، طناب و … جزء اجزای اصلی این سازها می باشند. سازهای جدیدتر دارای پیچ و مهره هایی برای کوک کردن و تنظیم کردن ساز هستند. در واقع این پیچ و مهره ها با شل کردن یا سفت کردن پوست ساز، موجب تغییر صدای آن می شوند.

تفاوت ساز جیمبه با دیگر سازهای کوبه ای مثل تنبک

بسیاری از هنرجویان در مورد تفاوت ساز جیمبه با دیگر سازهای کوبه ای مانند تنبک سوال می پرسند. به صورت کلی سازهای کوبه ای از لحاظ صدا، نحوه نواختن و ساختار شباهت زیادی با هم دارند. اما مسلماً این سازها با هم تفاوت های اساسی دارند.اولین تفاوت ساز تنبک و جیمبه در کوک کردن آن ها است. بسیار کم دیده می شود که ساز کوبه ای قابل کوک کردن باشد اما جیمبه این خاصیت را دارد. می توان با سفت کردن و شل کردن پوست این ساز، صدای آن را تغییر داد. تفاوت دیگر جیمبه با دیگر سازها در صدای بسیار بلند آن می باشد. به صورتی که صدای این ساز در میان یک گروه بزرگ ساز کوبه ای شنیده می شود.

صدای ساز جیمبه

یکی از جالب توجه ترین ویژگی های ساز جیمبه، صدای آن است. نوازنده با استفاده از این ساز می تواند بیش از 25 صدای متنوع تولید نماید. در واقع آفریقایی ها معتقدند که نوازنده باید بتواند با استفاده از این صداها، یک داستان را برای شنونده ها تعریف کند. بنابراین نتیجه می گیریم که صداهای این ساز بسیار متنوع است.
نوازنده جیمبه از سه صدای پایه سیلی، لحن و بأس برای نواختن این ساز بهره می برند. تنوع بالای صداهای این ساز، باعث می شود که در ریتم های سریع و تند، چندین صدای مختلف با هم شنیده شوند. به صورتی که ممکن است فکر کنید که چندین ساز به صورت همزمان در حال نواختن هستند. ابعاد کاسه و ساقه ساز و همچنین اختلاف اندازه بین آنها همگی در صدای ساز موثر می باشند.در گذشته با شل و سفت کردن طناب دور پوست، صدای ساز را تغییر می دانند. هر چه پوست ساز سفت تر شود، صدای آن نیز بلندتر خواهد شد. صداهای بم با شل کردن پوست ساز به دست می آیند.

قیمت ساز جیمبی

برای یادگیری ساز جینبی مرحله اول تهیه این ساز می باشد زیرا شما برای آموزش و تمرین های مستمر حتما لازم است این ساز را خریداری کنید این ساز به دلیل ابعاد متنوع که دازد قیمت مختلفی دارد. حدود قیمت این ساز از دو میلیون دویست تا سه میلیون دویست متغیر است.