در یک توضیح کلی به شخصی موسیقیدان یا موزیسین گفته میشود که، توانایی ساخت و اجرای یک موسیقی را داشته باشد که شامل خوانندگی، نوازندگی، آهنگسازی و تنظیم میشود. شخص موسیقیدان میتوان همه کارهای مربوط به یک شخص موسیقیدان را خود انجام دهد یا فقط بخشی از آن را انجام دهد.
شاید در دنیا آدمهای زیادی وجود داشته باشند که در حرفه موسیقی مشغول به کار باشند و در کار خود نیز خلاقیت و مهارتهای بالایی داشته باشند اما در میان تمام این هنرمندان بعضی دیگر وجود دارند که با تفاوتهایی که دارند و یا باعث به وجود آمدن تفاوتهایی میشوند باعث میشود که یاد و خاطره آنها تا ابد پا برجا بماند و تاثیر کاری که آنها انجام دادهاند باعث میشود که ما بیشتر از قبل رشد و توسعه پیدا کنیم. با ما همراه باشید تا به معرفی 18 موسیقیدان برتر تاریخ ایران یا به عباری بهترین آهنگساز ایران بپردازیم:
بزرگان موسیقی ایران
1- غلامحسین بنان
(زادهٔ ۱۵ اردیبهشت ۱۲۹۰ در تهران − درگذشتهٔ ۸ اسفند ۱۳۶۴ در تهران) خوانندهٔ موسیقی کلاسیک ایرانی است که از سالهای ۱۳۰۶ تا سال ۱۳۴۷ در زمینهٔ موسیقی ملی ایران فعالیت داشت. او عضو شورای موسیقی رادیو، استاد آواز هنرستان موسیقی تهران و بنیانگذار انجمن موسیقی ایران بودهاست.او اولین خواننده ایرانی آشنا با خط بینالمللی موسیقی (نُت) است.
ترانههایی از جمله بهار دلنشین، الهه ناز و سرود ای ایران از آثار شناختهشده با صدای بنان هستند. از سال ۱۳۲۱ صدای غلامحسین بنان، با همکاری شماری از هنرمندان دیگر از رادیو تهران به گوش مردم ایران رسید. او را در ارکستر انجمن موسیقی شرکت داد و با ارکستر شماره یک نیز همکاری را شروع کرد و از بدو شروع برنامه «گلهای رنگارنگ» بنا به دعوت داود پیرنیا همکاری داشت.
بنان در طول فعالیت هنری خود، حدود ۳۵۰ آهنگ را اجرا کرد. ویژگی صدای وی زیر و بمها و تحریرات صدای اوست. بنان هم به آواز قدیمی و کلاسیک ایرانی و هم به نغمات جدید و مدرن ایرانی تسلط داشت که به عنوان نمونه میتوان تصنیف «الهه ناز» را نام برد. برخی بنان را بزرگترین اجرا کنندهٔ سبک وزیری-خالقی میدانند. او همچنین در کنار ادیب خوانساری از اجراکنندگان آثار صبا و مرتضی محجوبی بود. همچنین به مرکبخوانی و تلفیق شعر و موسیقی مسلط بود.
2-جلال تاج اصفهانی
تاج اصفهانی در سال 1282 متولد و در سال 1360 دار فانی را وداع گفت . از آثار او می توان به صفحه هاي گرامافون، نوارهاي راديويي ونوارهاي خصوصي اشاره کرد.وی به اشعار سعدی علاقه زیادی داشت و گزیدههایی از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به تناسب زمان و محیط از آن اشعار استفاده میکرد. دکلاماسیون شعر، تحریرهای برجسته، تنوع تحریری، صدایی رسا و قدرتمند و مناسب خوانی برخی از ویژگیهای آوازی اوست.
از مشهورترین آثار جلالالدین تاج اصفهانی صفحه آواز همایون است که در حدود ۱۳۱۲ خورشیدی در تهران ضبط شد. این اثر، دهههای متوالی از شهرت و محبوبیت برخوردار بود و اکنون نیز از آثار معیار در بررسی مکتب آواز اصفهان است.جلال تاج اصفهانی در مصاحبهای در اوایل دههٔ ۱۳۵۰ مدعی شد که خود او بود که برای اولین بار تصنیف مرغ سحر را در باغ سهمالدوله اجرا کردهاست
3- محمد رضا شجریان
علت معروف شدن :نوع صدا و سبک مخصوص به خوداجرای آوازها و تصانیف ملی میهنی به یادماندنی. آلبوم معروف : نوا ،بیداد ،هم نوا با بم و…وی همچنین خوشنویس در خطِ نستعلیق، رئیس شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیانگذار گروه شهناز، شرکت دل آواز، باغ هنر بمو طراح چند ساز موسیقی بود. او در قرائت قرآن نیز فعالیت داشت و دعای ربنا، نامدارترین تلاوت قرآنیِ او بود.از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون و مژگان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند. خوانندگانی چون ایرج بسطامی، مظفر شفیعی، حسامالدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار، بیژن کامکار، سینا سرلک و پسرش همایون از شاگردان شجریان بودند.
4-اردشير كامكار
نوازندهٔ کمانچه، قیچک و ویولن است. او از اعضای گروه کامکارها است. اردشیر کامکار همواره برای گسترش هرچهبیشتر قابلیتهای ساز کمانچه کوشیدهاست. وی با استفاده از تکنیکهای خاص ویولن و پوزیسینهای ویولن بر روی ساز کمانچه توانست چهرهای دیگر از این ساز بهنمایش بگذارد.از شاخصههای او در نوازندگی کمانچه، میتوان به پوزیسیونهای ۷ به بالا و اجرای صداهای هارمونیک که این تکنیکها مختص ساز ویولن میباشد و تقریباً برای ساز کمانچه بهسختی قابل اجرا است اشاره نمود.
5- رهي معيري (بيوك)
با تخلص رهی از غزلسرایان معاصر ایران و از ترانهسرایان و تصنیفسرایان بهنام است. از ترانههای سروده شده توسط وی میتوان «شد خزان»، «شب جدایی»، «کاروان»، «مرغ حق» و «جوانی» را نام برد.او از دودمان معیرالممالک بود که از زمان نادر شاه افشار وزیر ضرابخانه و خزانه دار بوده اند تا زمان قاجار. رهی معیری در سالهای آخر عمر در برنامه گلهای رنگارنگ رادیو، در انتخاب شعر با داوود پیرنیا همکاری داشت و پس از او نیز تا پایان زندگی آن برنامه را سرپرستی میکرد.
6- شهرام ناظري
موسیقیدان و خواننده کرد ایرانی است. او از خوانندگانِ شناخته شدهٔ موسیقی اصیل ایرانی و ملقب به «شوالیه آواز ایران» است. مجمع انجمن آسیا وی را «هنرمند برتر آسیا»، نیویورک تایمز او را «بلبل فارسی» و کریستین ساینس مانیتور او را «لوچانو پاواروتی ایران» نامیده است.ناظری خوانندهای است که در آثارش روحیه تکرار ناپذیری دارد و همواره تلاش نمودهاست که نگرش و تجربهای جدید را در آواز و موسیقی بهوجود آورد. وی تحریرهای ریتمیک و خاصی را از سالهای پایانی دهه هفتاد خورشیدی در آثارش استفاده نمود، از جمله این آثار میتوان به آلبومهای ساز نو آواز نو، سفر به دیگر سو، لولیان و مولویه (شور رومی) اشاره کرد.
7- هوشنگ ظريف
موسیقیدان و نوازندهٔ تار برجسته فارس است. هوشنگ ظریف با اجرای کنسرتهای موسیقی ایرانی در وین پایتخت اتریش، موجب شناساندن بیش از پیش موسیقی ایرانی به این مرکز موسیقی اروپا شد. وی در سال ۱۹۸۵ با هدف گسترش موسیقی سنتی ایران، در جشنواره اینسبورگ شرکت کرد.هوشنگ ظریف علاوه بر نواختن ساز تار، با نواختن سهتار و تنبک نیز آشنایی کامل داشت او همچنین در تدوین روش نوازندگی تنبک با حسین تهرانی همکاری نمود که حاصل آن در کتابی تحت عنوان «آموزش تنبک» به چاپ رسید.
8-هوشنگ كامكار
آهنگساز اهل ایران است. او هماکنون یکی از اعضای شورای عالی خانه موسیقی ایران است. در سال ۱۳۵۴به اخذ درجه کارشناسی در رشته آهنگسازی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران نایل آمد و سپس در کنسرواتوار سانتاچی چیلییای رم به تحصیل کنترپوان و فوگ پرداخت و درجه کارشناسی موسیقی را در ایالات متحده آمریکا از دانشکده سانفرانسیسکو دریافت کرد. او به مدت ۱۰سال در دانشگاه هنر به تدریس موسیقی پرداخت و مدیریت گروه موسیقی این دانشگاه را به مدت ۶ سال (از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۷۸) عهدهدار بود. وی سرپرستی گروه موسیقی کامکارها را برعهده دارد.
9- روح الله خالقي
موسیقیدان، آهنگساز و نوازندهٔ ویلن اهل ایران بود. سرود مشهورِ «ای ایران»، که از آن به عنوان سرود ملیِ غیررسمی ایرانیان یاد میشود، از جمله آثار او است. وی که از شاگردانِ اصلی علینقی وزیری بود، با آثار و خدماتِ هنری خود، در حفظ نغمهها و احیای جایگاهِ موسیقی ایرانی، در دورانی که توجه به این موسیقی کاهش یافته بود، کوشید.روحالله خالقی در سال ۱۳۲۸، هنرستان موسیقی ملی را با انگیزهٔ حفظ موسیقی ملی ایران تأسیس کرد. رهبری ارکستر گلها، سرپرستی ارکسترهای شماره یک و دو رادیو و عضویت در شورای موسیقی رادیو، از دیگر فعالیتهای خالقی بود.
10- مجيد انتظامي
موسیقیدان، آهنگساز، نوازنده ابوا و مدرس موسیقی اهل ایران است. او فرزند عزتالله انتظامی بازیگر کهنهکار سینمای ایران میباشد. او همچنین تاکنون بیش از ۸۰ موسیقی فیلم نوشتهاست و از پرکارترین آهنگسازان سینمای ایران بهشمار میآید. از آثار دیگرش حدود ۱۰ موسیقی صحنهای میباشد که در اجرای بعضی از آنها به عنوان نوازنده حضور داشتهاست. او در دانشکدهٔ موسیقی دانشگاه هنر نیز به تدریس پرداختهاست و داوری بیست و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر را نیز عهدهدار بودهاست.
11- حبيب الله بديعي
موسیقیدان و نوازندهٔ ویلن اهل ایران بود. او از سال ۱۳۲۹ به عنوان تکنواز با برنامه موسیقی ارتش همکاری کرد و سال بعد بود که رسماً وارد ارکستر ابراهیم منصوری شد. حبیبالله بدیعی در سال ۱۳۳۱ در فیلم «ولگرد» صدای قوامی و شمس را با ویلن همراهی کرد. در سالهای ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۴ ارکستر کوچکی تشکیل داد که خوانندهٔ آن «شمس» بود.این ارکستر تا پایان سال ۱۳۳۶ هر شب جمعه برنامهٔ رادیویی داشت. یک سال بعد وی وارد برنامه گلها شد و با خوانندگانی چون مرضیه، الهه، پوران، دلکش و رؤیا و شمس همکاری کرد. وی حدود ۲۰۰ آهنگ ساختهاست که یکی از معروفترین آنها کعبه دلها با صدای الهه است.
12- مرتضي حنانه
موسیقیدان و آهنگساز ایرانی بود.بزرگترین مشغله ذهنی مرتضی حنانه چندصدایی کردن موسیقی ایران بود. روز و شب در این فکر بود که برای آهنگسازی از موسیقی ایران باید آن را چندصدایی کرد. کوششهای حنانه در این مورد او را به ابتکار هارمونی زوج رسانید که سالها برای آن زحمت کشید و خود آن را به کار بست؛ ولی هارمونی زوج مورد پذیرش همه موسیقیدانان قرار نگرفت. جزو برجسته ترین محققان در زمینه موسیقی ایرانی ست.
13- محمد رضا لطفي
ردیفدان، موسیقیدان، آهنگساز، نوازندهٔ برجستهٔ تار و سهتار و کمانچه همچنین پژوهشگر و مدرس موسیقی سنتی ایرانی بود. او از چهرههای تأثیرگذار موسیقی ایرانی بود و با خلق آثاری چون «ایران ای سرای امید»، «کاروان شهید»، «برادر بیقراره» و «عشق داند» به میان تودهٔ مردم راه یافت.لطفی بنیانگذار کانون فرهنگی و هنری چاووش، گروه شیدا و مکتبخانه میرزا عبدالله بود و هنرمندان بسیاری از جمله مجید درخشانی، صدیق تعریف، حمید متبسم و حسین بهروزینیا را تربیت کرد. او در کنار تار و سهتار، کمانچه، دف، نی و سنتور نیز مینواخت.
14- محمد نوري
آموزگار آواز و خواننده ایرانی بود. از برترین و مشهورترین آهنگهای وی میتوان به جان مریم، کهکشان عشق، سرزمین محبوب من و ایران ایران اشاره کرد. محمد نوری برنده جایزه خورشید طلایی (۵۰ سال صدای متفاوت و ماندگار) در سال ۱۳۷۸ از جشنواره مهر، و دارای مدرک درجه یک هنری از شورای عالی ارزیابی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.
15- استاد علینقی وزیری ( کلنل وزیری)
مرحوم علینقی وزیری، معروف به کلنل وزیری متولد نهم مهر ماه سال هزار و دویست شصت و پنج و در گذشته هجده شهریور پنجاه و هشت است و یکی از موسیقیدان برتر تاریخ ایران است. ایشان از ایشان از پیشگامان موسیقی ایران میباشد. علینقی وزیری یکی از افرادی بوده است که برای آهنگسازی ارکستر موسیقی ایرانی مشغول به کار بوده است از جمله خدمات بزرگ ایشان برای موسیقی ایران میتوان به ابداع روشی برای نت نویسی و همچنین ابداع روشی برای تدوین ردیف اشاره کرد. از دیگر ابدعات ایشان میتوان به ابداع علائم عرضی، سُری و کُرُن نیز اشاره کرد. از قطعات معروف علینقی وزیری میتوان به : دخترک ژولیده، بند باز، حاضر باش، ژیمناستیک موزیکال (تکنوازی تار)، شکایت نی، مشتاق و پریشان، دوست، ای وطن، بستهٔ دام، اشاره کرد.
16-استاد میرزا عبدالله فراهانی
میرزا عبدالله فراهانی، متولد سال 1222 دومین فرزند علی اکبر فراهانی بوده است. ایشان استاد سرشناس تار و سه تار بودهاند. از علل شهرت ایشان علاوه بر تاثیر بسزایی که در شکل گیری موسیقی ایرانی داشتهاند میتوان نیز به نظم درآوردن ردیف در موسیقی ایرانی اشاره کرد. از میرزاعبدالله متاسفانه اثار شنیداری بسیاری در دسترس نیست از معدود آثار اشان میتوان به مجموعه گنج سوخته اشاره کرد که با همکاری کمپانی گرامافون ضبط شده است.
17- استاد حسین تهرانی
حسین تهرانی زاده 1290 و درگذشته 1352، ایشان از برجستهترین نوازندگان تمبک بوده است و شاگرد اساتید بزرگی مانند رضا روانبخش، مهدی قیاسی و کنگرلو نیز بوده است که در نوازندگی به سبک تمام اساتید خود اشراف کامل داشته است. حسین تهرانی را پایه گذار ضرب نوازی نوین میدانند. ایشان با استعداد و علاقه بسیار زیاد خود به نوازندگی تمبک توانست تغییرات و تکنیکهای بسیار زیادی در نوازندگی تمبک ایجاد کند علاوه بر آنکه توانسته بود تکنیکهای فراوانی را به وجود بیاورد توانسته بود اولین شخصی باشد که نت نگاری تمبک را انجام داده است. از آثار مشهور حسین تهرانی میتوان به: کاست «ضرب آهنگ» که در طرف اول او صدای لوکوموتیو را با تنبک ایجاد کردهاست و در طرف دوم قطعهٔ زرد ملیجه را با سنتور استاد فرامرز پایور اجرا کردهاست. کاست «ضرب اصول» هم کاری است از استاد پایور به همراهی تنبک استاد تهرانی که آهنگ زیبای «چهار مضرابی ماهور» اثر استاد ابوالحسن صبا هم در آن موجود است. او اولین کتاب آموزش تنبک را با همکاری هوشنگ ظریف و مصطفی کمال پورتراب و حسین دهلوی به چاپ رساند و این کتاب به جا مانده از موسیقیدان برتر تاریخ ایران است.
18- باربد
در پایان این مقاله به بررسی یکی از معروفترین موسیقدانان ایرانی در زمان ساسانی میپردازیم. باربد یا بربد، شاعر، موسیقیدان و نوازنده چیره دست بربت (عود) و خواننده دوران ساسانی بوده است. متاسفانه اطلاعات دقیقی از این هنرمند ساسانی به طور کامل وجود ندارد ولی منابع معتبر او را اهل جهرم میدانند، باربد نوازنده و خواننده دربار خسرو پرویز بوده است. از علل شهرت باربد میتوان به این اشاره کرد که او اولین نفر در جهان بوده است که دستگاه موسیقی را به نام سرود خسروانی ابداع کرده است و سپس به خسرو پرویز اهدا کرده است