معرفی ساز های ترکی

ساز های ترکی استانبولی جذاب بوده و تنوع زیادی دارند. سازهای کشور ترکیه تنوع زیادی داشته که علت آن وجود قومیت  های زیاد در این کشور است، ذاتا هر قومی آن سبک موسیقی خاص  و سازهای مخصوصشان  را استفاده می کنند. این مقاله  به محبوب ترین انواع سازهای ترکی می پردازد.

معروف ترین سازهای ترکی استانبولی

کشور ترکیه همانند کشور ما قومیت های بسیاری داشته و دارای 7 نوع موسیقی می باشد که با اسامی موسیقی کلاسیک عثمانی، صانات موسیقی، موسیقی خلق ترک، آراسیک و … شناخته می شوند. در هر یک از این سبک های موسیقی از سازهای خاصی استفاده می شود که در ادامه این مقاله به بعضی از رایج ترین این سازهای ترکی اشاره می شود. سازهای رایج در میان ترک ها هم تنوع بالایی داشته که شامل ساز های زهی مانند باغلاما ، چوگور، دوتار، قیچک و …  سازهای بادی مانند بالابان، توتک، سرنا و … و برخی سازهای کوبه ای می باشد.

باغلاما

باغلاما یکی از ساز های ترکی استانبولی است که عضو خانواده بزرگی متشکل از انواع تنبور می باشد. این ساز در اکثر گروه های موسیقی محلی و ارکسترها و موسیقی پاپ ترکیه نقش اصلی را ایفا می کند. ساز باغلاما در چهار سایز مختلف ساخته می شود و دارای ۴ یا ۵ سیم برای نواختن می باشد.به عبارتی باغلاما ساز زهی زخمه ای است که صدا را از طریق زخمه روی تارها تولید می کند. این ساز نام سازی در منطقه آناتولی بوده که در بین مردم ترک زبان و کرد زبان ترکیه و شمال عراق رایج می باشد. در نیم قرن پیش باغلاما و سازهای هم خانواده اش اکثرا توسط مهاجران کرد عراقی در آذربایجان غربی و کردستان رواج پیدا کرده است.

تصور بر این است که باغلاما و سازهای هم خانواده آن حاصل تغییراتی می باشند که روی ساز قوپوز صورت گرفته است. به هر روی این ساز و هم خانواده اش در انتقال فرهنگ موسیقی ترکی به عصر حاضر نقش مهمی ایفا کرده است. گاهی به باغلاما ، ساز نیز اطلاق می شود. که از واژه فارسی ساز به معنای دستگاه و ابزار می آید.هر چند ساز به مجموعه ای از سازهای زخمه ای اشاره می کند. این ساز در موسیقی کلاسیک عثمانی، موسیقی محلی ترکمن، موسیقی کردی، آشوری، ارمنی و در بخش هایی از سوریه، عراق و کشورهای بالکان هم استفاده می شود.

ابزاری مانند باغلاما در یکی از حفاری های باستان شناسی از سومر و هیتی در آناتولی و آثار یونان باستان کشف شده است. به طور کلی ساز باغلاما، سازی زهی است که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست نواخته شده و این ساز هفت سیم دارد که به سه گروه سه سیم، دو سیم و دو سیم تقسیم می گردند.نوع دیگر این ساز با دسته ای بلندتر در ایران به نام دیوان شهرت دارد. باغلاما کاسه ای تقریبا به شکل نیمه گلابی و دسته ای نسبتا طویل داشته که دستان ها روی آن بسته می گردند. روی دهانه کاسه صفحه چوبی تعبیه شده  و دیگر اجزای  سازهای این خانواده شامل وترها، سیم گیر، خرک، شیطانک، گوشی و مضراب می باشد.

جومبوش یا جنبش

این ساز یکی از ساز های زهی ترکیه محسوب می شود که در اواخر قرن بیستم در ترکیه توسط علی زین العابدین جومبوش ساخته شد. این ساز متشکل از بدنه ای آلومینیومی و پوست است. ساز جومبوش  از لحاظ ساختاری به عود خاورمیانه و بانچو امریکایی شبیه می باشد.چوگور یا چُگور سازی از خانواده سازهای زهی مقید از رده قوپوز بوده و مرکب از قطعه چوبی مجوف بر شکل عودی کوچک می باشد که پنج وتر دارد.

کاردانیز کمانچه

این ساز، سازی کمانه ای بوده و دارای سه سیم است و کاسه آن از چوب سخت نظیر توت یا سرو کوهی می باشد. این کمانچه در منطقه شرقی دریای سیاه مورد استفاده قرار می گیرد و امروزه در دریای سیاه و گرجستان بسیار رایج می باشد. کاردانیز کمانچه را می توان به شکل شاد یا غمگین نواخت.این ساز یک ساز کمانه ای می باشد. کمانچه کارادنیز سه سیم دارد و کاسه ی آن از چوب سخت مانند توت یا سرو کوهی است. این کمانچه در منطقه شرقی دریای سیاه استفاده می شود و امروزه در گرجستان و دریای سیاه بسیار رایج است. ساز کارادنیز کمانچه را می توان به صورت شاد یا غمگین نواخت.

کاوال

کاوال یا نی بلغاری جزو سازهای بادی محسوب شده و نوعی فلوت می باشد. این ساز را شبانان در مناطق روستایی استفاده می کنند. کاوال دارای هفت سوراخ برای سایر انگشت ها و یک سوراخ برای انگشت شست  می باشد. این ساز قادر به تولید صدای نازک یا بم است.

لاوتا

این ساز هم یکی از سازهای زهی ترکیه بوده که در واقع عود مختص استانبول می باشد. ساز لاوتا برای همراهی با کمانچه کاردانیز جهت ایجاد صداهای درون و اجرای دو صدایی های ریتمیک در سرگرمی های عمومی برای خلق رقص مردم ایجاد شده است. این ساز گلابی شکل است و هفت سیم دارد که با یک مضراب بلند نازک نواخته می گردد.

یایلی تنبور

یایلی تنبور یا تنبور کمانه ای از سازهای آرشه ای ترکی استانبولی است که دسته چوبی فرت دار بلندی دارد و کاسه گرد آن از آلومینوم یا چوب می باشد. صفحه این ساز توسط پوست یا اکریلیک مشابه با پانچو پوشانده می شود.

زورنا

این ساز از آلات بادی و انواع سرنا می باشد که طولی حدود ۳۰ سانتی متر دارد. ساز زورنا در ترکیه، مصر و چند کشور دیگر نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

ناقارا

این ساز از سازهای قدیمی و کوبه ای مردمان آذربایجانی در جمهوری آذربایجان و ایرانیان آذری به ویژه آذربایجان شرقی می باشد که امروزه در سرتاسر کشورهای حوزه قفقاز و ترکیه هم مورد استفاده قرار می گیرد. ناقارا جزو سازهای کوبه ای یا ضربی می باشد. یعنی صدا مستقیما توسط ضربه انگشتان یا قسمت های مختلف دست به سطح ابزار موسیقی تولید می گردد.ناقارا به شکل استوانه ای چوبی و گهگاه پلاستیکی می باشد که بر دو سر دهانه را از پوست می پوشاند. در اصل نوعی دهل محسوب می شود که در گذشته با چوب و ترکه مورد نواختن قرار می گرفت. این ساز اکثرا در ارکسترها و مراسم عروسی مورد نواختن قرار می گیرد.

به عبارتی ساز ناقارا ساز کوبه ای دوار و دو طرفه می باشد که نوازنده آن را در آغوش گرفته و فقط با یک طرف آن به نواختن با دست اقدام می کند. برخی از تکنیک های نوازندگی ناقارا مشابه به تکنیک های نوازندگی تنبک می باشد. این ساز در سنت موسیقی آذربایجان بیشتر مورد استفاده بوده و بدنه ساز هم استوانه ای است که از چوب توت ساخته شده و روی آن را پوست بز می کشانند. اکثرا ناقارا در اکسترها نواخته می شود.

تولوم

یکی از سازهای بومی ترکیه محسوب می شود که به نوعی همان ساز نی انبان می باشد.

چیگرتما

چیگرتما ساز بادی بوده و از استخوان بال عقاب خلق می شود.

ایکی تلی

این ساز همان دوتار می باشد و با قطعیت نمی توان بیان کرد که این ساز مختص ترک های جهان باشد ولی همه ترک های دنیا با این ساز و سازهای شبیه به آن آشنایی دارند. ساز ابکی تلی در فلات آناتولی به وفور پیدا می شود.قابل ذکر است سازهای باغلاما، عود، لاوتا، تنبور، نی، تار، جومبوش، قانون، کارادنیز کمانچه، می، تولوم، چیگرتما، دووال، تف، کاسیک، یایلی تنبور، ایکی تلی، چیفته، سیپسی از جمله سازهای ترکیه ای هستند که در این مطلب به برخی از رایج ترین آن ها اشاره شد. در ضمن به جز باغلاما، عود، قانون، نی و دایره بقیه سازهای ترکیه جزو سازهای بومی محسوب می شوند.