ساکسیفون یکی از محبوبترین سازهای بادی است که در طول تاریخ به عنوان قسمتی از ارکسترها، گروههای جاز، موسیقی پاپ و بسیاری از سبکهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است. این ساز، در دهه ۱۸۴۰ توسط یک سازندهٔ بلژیکی به نام آدولف ساکس اختراع شد و نام خود را از نام او گرفت.ساکسیفون یک ساز بادی است که از لولهای فلزی و صافی به شکل یک S تشکیل شده است. این صفحه شامل نواهای سیبل (صدای بالا) و بعضاً باریتون (صدای پایین) است. ساکسیفون در سازهای بادی چوبی با حجم صدای بزرگ قرار میگیرد و امکان اجرای نتها به شکل پیوسته و بیوقفه را به نوازنده میدهد.
این ساز در انواع مختلفی و به اندازهٔ سایز های مختلف تولید میشود، از جمله ساکسیفون سوپرانو، آلتو، تنور، باریتون وگاهی اواخر بمبو. هر یک از این سازها دارای رنج صدایی مختلفی هستند و در قطعات موسیقی مختلف به کار میروند.به دلیل صدای خاص و زیبایش در انواع موسیقی پرکاربرد است. از موسیقی کلاسیک و ارکسترال تا سبکهای مختلفی از جاز، بلوز، راک و پاپ، در همهٔ این سبکها نقش مهمی دارد و نوازندگان حرفهای ساکسیفون در سطح جهانی شناخته شدهاند.ساکسیفون یک ساز هیجانانگیز و چالشبرانگیز است و آموزش و تسلط بر آن نیاز به صبر، عملکرد مستمر و تمرین دارد. اگر به شنیدن صدای ساکسیفون علاقهمند هستید، میتوانید با یافتن یک استاد مجرب و شروع به آموزش این ساز زیبا کنید.
تاریخچه ساز ساکسیفون
در دهه ۱۸۴۰ توسط آدولف ساکس، یک سازندهٔ بلژیکی، اختراع شد. او به دنبال ساخت یک ساز بادی جدید بود که قابلیتهای صدایی سازهای بادی چوبی را داشته باشد و در عین حال مجهز به ویژگیهای منحصربهفرد خود باشد. ساکس با تکیه بر اصول فیزیک صدا و مکانیک سازها، ساکسیفون را ساخت.
اولین ساکسیفون که ساخته شد، نمونهای برای خانوادهٔ برنجی سازها بود. با گذشت زمان، ساز به شکل و راستایی که امروزه میبینیم، تکامل یافت. سازهایی با سایزها و تنظیمات مختلف، مانند سوپرانو، آلتو، تنور، باریتون و بمبو در طول سالها ساخته شدند که در ادامه به طور مفصل به آنها میپردازیم. پس از اختراع، ساکسیفون به تدریج در موسیقی کلاسیک و ارکسترال قبول شد. با پیشرفت سبکهای موسیقی دیگر نظیر جاز، بلوز و راک، ساکسیفون همچنین وارد این سبکها شد و نقش مهمی در آنها ایفا کرد.
در دهههای بعد، به عنوان یکی از سازهای اصلی موسیقی جاز شناخته شد و نوازندگانی مانند جان کولترین، کریسپی واتسون و چارلی پارکر به عنوان نوازندگان برجستهٔ در این سبک مشهور شدند.از آن زمان تا به امروز، ساکسیفون به عنوان یکی از سازهای محبوب در صداهای جاز، بلوز، راک، پاپ و بسیاری از سبکهای موسیقی دیگر بهکار میرود. نوازندگان حرفهای در سطح جهانی شناخته و تحسین میشوند و این ساز همچنان در موسیقی مدرن و پیشرو نقش مهمی ایفا میکند.
انواع ساز ساکسیفون
ساز ساکسیفون، از خانوادهٔ گستردهای از سازهای بادی مشهور به نام ساکسیفون فرانسوی تشکیل شده است و در چندین نوع مختلف تولید میشود. در زیر، انواع اصلی و متداول ها را بررسی میکنیم:
1. ساکسیفون سوپرانو (Soprano Saxophone) :
سوپرانو کوچکترین و بالاترین ساکسیفون در خانوادهٔ ساکسیفون است. صدای این ساکسیفون زیر بوده و غالباً در اجراهای سولو و موسیقی کلاسیک به کار میرود.
- کوچکترین ساز ساکسیفون به اندازهٔ یک فلوت است.
- زیرترین محدوده صوتی در میان ساکسیفون ها را دارد.
- بیشتر در گروههای جاز و موسیقی کلاسیک استفاده میشود.
- صدای بلند و شفافی دارد و برای اجرای قطعات سولو مناسب است.
2. ساکسیفون آلتو (Alto Saxophone) :
آلتو یک ساکسیفون متوسط اندازه است و در عین حال تنظیم و کیفیت مناسبی دارد. صدای آن میانه بوده و در انواع موسیقی از جمله جاز، بلوز و کلاسیک استفاده میشود. ساکسیفون آلتو به عنوان یکی از سازهای محبوب در گروه های فلوت جاز نقش مهمی دارد.
- پرکاربردترین نوع ساکسیفون است.
- پشتیبانی محدوده فرکانسی High-Mid.
- غالباً در گروههای جاز، پاپ و موسیقی کلاسیک بهکار میرود.
- دارای صدای روان و گرم است.
3. ساکسیفون تنور (Tenor Saxophone) :
تنور یکی از محبوبترین و پرکاربردترین اعضای خانوادهٔ ساکسیفون است. صدای این ساکسیفون باس-میانه است و در بسیاری از سبکهای موسیقی، از جمله جاز، بلوز و راک استفاده میشود.
- یکی از انواع مشهور و برجستهٔ ساکسیفون است.
- پشتیبانی محدوده فرکانسی Low-Mid.
- دارای صدای پرقدرت و عمیق است.
- طول لولۀ بزگتر نسبت به انواع سوپرانو و آلتو، و کوچکتر نسبت به نوع باریتون.
4. ساکسیفون باریتون (Baritone Saxophone) :
باریتون بزرگترین ساکسیفون است و صداهای بسیار پایینتری تولید میکند. این ساکسیفون در ارکسترها و باندهای بزرگ استفاده میشود و نقش زیرباس را در این گروهها بازی میکند.
- بزرگترین و نوع ساکسیفون است.
- بم ترین محدوده صوتی در میان ساکسیفون ها را دارد.
- استفاده اصلی آن در گروههای بیگ بند و ارکسترها است.
- دارای صدایی عمیق و قدرتمند است.
همچنین، باید توجه داشت که در برخی مواقع، سفارشیسازی و تغییرات در انواع مختلف ساکسیفون، باعث تولید ساکسیفون های متفاوتتر با صداهای جدیدتر میشود. این تغییرات شامل ساخت ساکسیفون های مستحکمتر (به عنوان مثال، ساکسوفون هایی با بدنهٔ فلزی) یا الکترونیکی میشود که به واسطهٔ افکتها و قابلیتهای الکترونیکی اضافه بر صدای طبیعی ساکسیفون، صداهای جدیدی را بوجود میآورند.
جایگاه ساکسیفون در ساختار یک موسیقی
یکی از سازهای برجسته و مهم در ساختار یک قطعه موسیقی است. جایگاه ساکسیفون در ساختار موسیقی به طور کلی به سبک موسیقی، نوع قطعه و ترتیب قسمتها بستگی دارد. این ساز میتواند در محیطهای مختلف موسیقی، از جاز تا کلاسیک و پاپ، نقش مهمی ایفا کند.در قطعات جاز، ساکسیفون به عنوان یکی از سازهای اصلی شناخته میشود و معمولاً در سازبندی های بیگ بند (Big Band)، جاز باند و گروههای مشابه قرار میگیرد. در این نوع قطعات، میتواند نقش سولویی ایفا کند و ملودیهای سرآغاز را بازی کند، همچنین میتواند به عنوان بخشی از نیروی هارمونیک و ریتمیک که قطعات جاز را تشکیل میدهند، عمل کند.
در موسیقی کلاسیک، ساکسیفون به طور معمول در ارکسترهای بزرگ یا ارکسترهای دستگاهی (Wind Ensemble) استفاده میشود. در این قطعات، ساکسیفون معمولاً وظیفهٔ اجرای پارتیتور هارمونیک (Harmonic Support) و بخشی از نیروی صدایی را برعهده دارد. همچنین، در برخی قطعات کلاسیک، ساکسیفون میتواند نقش سولویی را نیز بازی کند و به عنوان ساز اصلی قطعه درخشیده و به تنهایی قطعه را روایت کند.
در قطعات پاپ و سبکهای موسیقی دیگر، معمولاً در قالب بخشهای سولویی و نوایی حضور دارد و میتواند به تنوع و زیبایی صدای موسیقی اضافه کند. در برخی موارد، به عنوان یکی از سازهای تزئینی (Ornamental) نقش دارد و طعم و زیبایی خاصی را به قطعه میبخشد.
به طور کلی، ساکسیفون به عنوان یک ساز بادی با صدای منحصر به فرد، توانایی بالایی در انتقال احساسات و ایجاد جذابیت در موسیقی دارد. با توجه به این ویژگیها، ساکسیفون میتواند در ساختار یک قطعه موسیقی نقش مهمی را ایفا کند و آن را به یک تجربهٔ شنیداری خاص و لذتبخش تبدیل کند.
برخی از مشهورترین نوازندگان ساکسیفون در تاریخ و آثار آنها
در طول تاریخ، بسیاری از نوازندگان استعدادمند ساکسیفون به شهرت دست یافتهاند. در زیر، به برخی از مشهورترین نوازندگان ساکسیفون اشاره خواهیم کرد و درباره آثار و نوآوریهای آنها توضیح خواهیم داد:
1. جان کالترین :
جان کالترین (John Coltrane) یکی از بزرگترین نوازندگان ساکسیفون در تاریخ موسیقی جاز است.جان ویلیام کالترین (John William Coltrane) متولد 23 سپتامبر 1926 و درگذشته 17 ژوئیه 1967، یک نوازندهٔ ساکسوفون تنور و آلتو، آهنگساز و رهبر ارکستر آمریکایی بود. او به عنوان یکی از بزرگترین نوازندگان جاز در تاریخ شناخته میشود و به خاطر فرم بسیار خلاقانهٔ اجراهایش و استفاده از فنون سخت و پیچیدهٔ آکوردی، فضایی بسیار عمیق و حماسی در موسیقی جاز شناخته میشود.
کالترین در طول دوران حرفهای خود با هنرمندانی مانند مایلز دیویس، تایلر مونک، دوک اِلینگتون و آرت بلیکی تعامل داشت. او برای نوآوری در زمینهٔ جاز مشهور است و به عنوان یکی از آخرین نوازندگان جاز بینظیر در دههٔ 1960 شناخته میشود.آلبوم معروف “A Love Supreme” و آهنگ “Giant Steps” از آثار برجستهٔ کالترین هستند. در سال 2007، در فهرست مجلهٔ رولینگ استون به عنوان چهارمین نوازندهٔ برتر تمام دوران جاز در نظر گرفته شد.جان کالترین در سن 40 سالگی در حین تقدیر از همکاران مجموعه Quartet خود ناشی از سرطان ریه درگذشت. او برای همیشه به عنوان یکی از آیکونهای موسیقی جاز به یاد میماند.
2. سانی رولینز :
سانی رولینز (Sonny Rollins) یک نوازنده ساکسیفون آمریکایی و آهنگساز جاز است. او در تاریخ ۷ سپتامبر ۱۹۳۰ در نیویورک، ایالات متحده زاده شد. رولینز در سنین پایین به موسیقی علاقه مند شد و بر روی توسعه موسیقی جاز تأثیر قابل توجهی داشت.رولینز سبک خاص خود را در نواختن ساکسیفون پدید آورده است که به دلیل تکنیک برجسته و نوآوری های موسیقیایی او، مشهور است. آثار برجسته او شامل آلبوم هایی مانند “Saxophone Colossus” و “The Bridge” و “Way Out West” میشود.
در سال ۲۰۱۱، رولینز اعلام کرد که بازی در کنسرت های زنده را کنار میگذارد. اما آثار موسیقی او هنوز به عنوان یک آثار بزرگ در عرصه موسیقی جاز تلقی میشوند. او برنده جوایزی مانند “NEA Jazz Masters” و “Polar Music Prize” و سایر جوایز بسیار دیگری بوده است که نشان دهنده تأثیر بزرگ او بر موسیقی جاز است.سانی رولینز هنرمندی استثنایی در عرصه موسیقی جاز و یکی از غول های این حوزه میباشد.
3. دکستر گوردان :
دکستر گوردان (Dexter Gordon) ، نام کامله شاهین داک است. او در ۲۷ فوریه ۱۹۲۳ در لس آنجلس، کالیفرنیا متولد شد و در ۲۵ آوریل ۱۹۹۰ در پینکاخ تاورز، دانمارک درگذشت.او یک ساکسیفونیست جاز آمریکایی بود و به عنوان یکی از بزرگترین نوازندگان ساکسیفون تنور در تاریخ موسیقی جاز شناخته میشود. دکستر گوردان در دهه ۴۰ و ۵۰ در آمریکا فعالیت حرفهای خود را آغاز کرد و با همکاری با هنرمندان معروفی مانند لویی آرمسترانگ، لایونل همپتون و هربی هانکوک، شهرت و محبوبیت بیشتری به دست آورد.
یکی از البومهای مشهور دکستر گوردان “Go” است که در سال ۱۹۶۲ منتشر شد و به عنوان یکی از البومهای کلاسیک سنت جاز محسوب میشود. او همچنین در فیلمهای سینمایی نیز نقش آفرینی کرده و در فیلمی به نام “روزهای زندگی” (Round Midnight) در سال ۱۹۸۶ حضو رداشت که برای این نقش نامزد جایزه اسکار شد.دکستر گوردان یکی از بزرگترین نمایندگان ساز ساکسیفون تنور در تاریخ موسیقی جاز بود و تأثیر قابل توجهی بر روی نوازندگان جوان داشت.
4. کنی جرتس :
کنی جِرتس (Kenny G) نام یک نوازندهٔ ساز ساکسیفون و آهنگساز مشهور است. او در تاریخ ۵ ژوئن ۱۹۵۶ در شهر سینسیناتی، ایالت اُهایو در ایالات متحده آمریکا به دنیا آمد. نام اصلی او کنث بیرل گرور (به انگلیسی: Kenneth Bruce Gorelick) است.جِرتس در دوران نوجوانی خود علاقهمندی شدیدی به موسیقی پاپ و جاز داشت و با ساز ساکسیفون آشنا شد. او به طور حرفهای موسیقی را در سن ۱۰ سالگی آغاز کرد و در مدت زمان کوتاهی به یک سازندهٔ موسیقی محبوب تبدیل شد.
به عنوان یک آهنگساز و نوازندهٔ ، جِرتس در سبک نرم و آرامشبخشی فعالیت میکند که بسیاری از قطعات او با آرپِژ و تکنیک افکت صدا شناخته میشوند. او به خاطر صدای بیجانبهٔ ساکسیفون خود و قطعاتی همچون “Songbird”، “Forever in Love” و “The Moment” شهرت جهانی را به دست آورده است.کنی جِرتس در خلال حرفهٔ خود، بیش از ۷۵ میلیون آلبوم فروخته و یکی از نوازندگان پرفروش تمام دوران شناخته میشود. وی نیز برندهٔ مجموعهای از جوایز موسیقی معتبر اعم از جایزهٔ گرمی بوده است.
5. چارلی پارکر :
چارلی پارکر (Charlie Parker)، معروف به “بیرد”، یک نوازندهٔ ساکسوفون جاز و آهنگساز برجستهٔ ایالات متحده بود. او در 29 اوت 1920 به دنیا آمد و در 12 مارس 1955 درگذشت. پارکر به عنوان یکی از بزرگترین نوازندگان ساکسوفون آلتو و بنیانگذار جاز بیباپ (Bebop) شناخته میشود.پارکر به خاطر تکنیک پیچیدهٔ نواختن، سرعت بالا و ابتکار خلاقانهای که در نوآوریهای هارمونیک و ریتمیک جاز نشان داد، به عنوان یکی از نوازندگان برجستهٔ دوران جاز سازمانیافته شناخته میشود. او با موسیقی بیباپ، الهامبخش بسیاری از نوازندگان بعدی جاز مانند جان کولترین و دیزی گیلسپی بود.
آهنگسازی پارکر شامل قطعاتی مانند “Now’s the Time”، “Billie’s Bounce”، “Ornithology” و “Confirmation” است که همچنین به عنوان استانداردهای جاز شناخته میشوند. او تاثیر بسیاری در تکنیک نواختن و زبان بیباپ جاز داشت و ارثی بزرگ را به جا گذاشت.بیرد به دلیل مشکلات زندگی شخصی، اعتیاد به مواد مخدر و مشکلات بهداشتی به سرعت از دست رفت. با این حال، وقتی به موسیقی خویش بر می گشت، او یکی از بزرگترین نوازندگان تاریخ جاز بود.
6. کاماسی واشینگتن :
کاماسی واشینگتن (Kamasi Washington) نام یک نوازنده، آهنگساز و ساکسوفونیست جاز آمریکایی است. او در تاریخ 18 فوریه 1981 متولد شد. واشینگتن به خاطر سبک قوی و انرژیک نوازندگی ساکسوفون تنور و کارهایش در سبک جاز معاصر شناخته میشود.او در دهه 2010 با عرضه آلبوم “The Epic” شهرت گستردهتری بدست آورد. این آلبوم که در سال 2015 منتشر شد، شامل سه قرص CD است و شاهکاری از لحاظ محتوا و مدت زمانی است. این آلبوم به شدت تحسین شده و به عنوان یکی از آثار برجستهٔ جاز انتقادی شناخته میشود. واشینگتن با استفاده از ترکیبی از جاز، فانک، راک و المانهای کلاسیک، صداهای غنی و پیچیده میسازد که به سبک و جذابیت خاصی برخوردار است.
کاماسی واشینگتن یکی از نفوذآورترین و محبوبترین هنرمندان جدید در صنعت موسیقی جاز است و به عنوان یک پیشگام در ارتباط با جوانان جدید در جاز شناخته میشود. موسیقی واشینگتن احساسی، قدرتمند و الهام بخش است و تاثیر قابل ملاحظهای بر روی جامعهٔ جاز وجود دارد.
اجزای ساز ساکسیفون
ساکسیفون یک ساز بادی است که در خانوادهٔ سازهای بادی چوبی قرار میگیرد. اجزای ساکسیفون عبارتند از:
- بدنه: بدنه ساکسیفون لوله اصلی است که شامل سوراخ ها و کلیدهای تن است. معمولاً از برنج یا فلزات دیگر مانند برنز یا نقره ساخته می شود.
- گردن: گردن ساکسیفون به بدنه متصل می شود و خمیده است. این شامل یک کلید اکتاو کوچک است که به تولید زیر و بم های مختلف کمک می کند.
- دهنی: قطعه دهانی جزء ضروری است که نوازنده در آن ساز را می دمد. از یک بند فلزی، یک نی و یک محفظه تشکیل شده است که هنگام عبور هوا از آن صدا تولید می کند.
- نی: نی، قطعه نازکی از عصا یا مواد مصنوعی است که به قسمت دهانی متصل می شود. هنگامی که هوا بر روی نی دمیده می شود، می لرزد و صدا تولید می کند.
- ليگاتور: ليگاتور يك گيره فلزي است كه ني را روي قطعه دهاني ثابت نگه مي دارد. معمولاً از برنج یا نقره ساخته شده و به محکم شدن نی کمک می کند و در عین حال به آن اجازه می دهد آزادانه ارتعاش کند.
- کلیدها: ساکسیفون دارای سیستم پیچیده ای از کلیدها است که به نوازنده اجازه می دهد با پوشاندن و باز کردن حفره های مختلف ساز، نتهای مختلفی را اجرا کند. این کلیدها با فشار دادن انگشتان دست و یا استفاده از مکانیسم های دیگری مانند اهرم و میله کار می کنند.
- تکیه گاه شست: تکیه گاه شست یک قلاب کوچک قابل تنظیم است که در پشت بدنه ساکسیفون قرار دارد. در حین بازی از شست دست راست پشتیبانی می کند.
- زنگ: زنگ، دهانه گشاد شده در انتهای ساکسیفون است. رزونانس و پخش صدای تولید شده توسط ساز را افزایش می دهد.
- مکانیسم اکتاو: مکانیسم اکتاو کلید یا اهرمی است که روی گردن یا بدنه ساکسیفون قرار دارد. نوازنده را قادر می سازد تا با کنترل جریان هوا و باز کردن یا بستن حفره های صدا، بین اکتاوهای مختلف جابجا شود.
- بوت: بوت در ساکسیفون بخشی است که به انتهای ساکسیفون متصل میشود و وظیفهٔ تنظیم صدا و خروج هوا را دارد.
- محافظ کلید: محافظ های کلید محافظ های فلزی هستند که کلیدها و مکانیسم های ظریف ساکسیفون را پوشانده و محافظت می کنند و از آسیب یا خم شدن تصادفی جلوگیری می کنند.
همه این اجزا با همکاری نوازنده، به تولید صدای ساکسیفون کمک میکنند و قابلیت ایفای نوازنده در تغییرات صدا و اجرای قطعات مختلف را فراهم میسازند.
تاثیرات ساز ساکسیفون بر صنعت موسیقی جهان
اختراع این ساز توسط آدولف ساکس در سال 1840 میلادی تأثیر بسیار زیادی بر صنعت موسیقی جهان داشته است. ساکسیفون به عنوان یک ساز بادی و خمیده با قابلیت اجرای طیف گستردهای از آکوردها و موسیقی سبک های مختلف، نقش بسیار مهمی در توسعه و تغییرات موسیقی داشته است. در ادامه، تاثیرات اصلی اختراع ساکسیفون را در صنعت موسیقی جهان بررسی می کنیم:
- تنوع صدا: ساکسیفون به دلیل ساختار منحصر به فرد خود، توانایی تولید صداهایی از نرم و صاف تا شدید و تند را داراست. این ویژگی شکل جدیدی از اصوات موسیقی را در اختیار آهنگسازان و نوازندگان قرار داده است.
- توسعه ژانر جدید: ساکسیفون به عنوان یک ساز نوآورانه و کمیاب، توانست ژانر جدیدی در موسیقی ایجاد کند. سبکهایی مانند جاز، بلوز و راک اند رول به طور فزاینده از ساکسیفون استفاده میکنند و این ساز تبدیل به یکی از عناصر اصلی این ژانرها شده است.
- گستردگی سبک: با توجه به انعطافپذیری صدا، این ساز قابلیت نواختن موسیقی در سبکهای مختلف را داراست. از جمله سبکهای کلاسیک، جاز، بلوز، راک، پاپ و غیره. این تنوع باعث شده است که ساکسیفون به عنوان یکی از سازهای بسیار محبوب در صنعت موسیقی قرار بگیرد.
- تشکیل ارکسترها: ساکسیفونها برای اولین بار در ارکسترهای مدرن جایگزینی دیگر سازها از خود کردند و صدای منحصر به فرد آنها یک گروه ساکسیفون تشکیل میدهد. این باعث شده است که ساکسیفونیست ها در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به عنوان اعضای اصلی ارکسترهای سمفونیک شناخته شوند.
- تأثیر بر موسیقی جاز: ساکسیفون یک نقش بسیار مهم در توسعه آواز جاز داشته است. در دهه 1920، آهنگسازان و نوازندگان جاز مانند لوئی آرمسترانگ و کولمن هاوکینز از ساکسیفون برای برجستهسازی قطعات خود استفاده کردند و به سازی شناخته شدند.
- تأثیر بر موسیقی پاپ: ساکسیفون نقش بسیار مهمی در توسعه موسیقی پاپ نیز داشته است. از دهه 1950 به بعد، ساکسیفون به عنوان یک ساز اصلی در قطعات پاپ مورد استفاده قرار گرفته است و صدای جذاب و هیجانانگیز آن موجب شناخته شدن بسیاری از قطعات مشهور در این سبک موسیقی شده است.
به طور خلاصه، اختراع ساز ساکسیفون باعث ایجاد تنوع صدا و تأثیر بر سبکهای مختلف موسیقی شده است. این ساز به عنوان یکی از سازهای اصلی در صنعت موسیقی جهان شناخته شده و نقش بسیار مهمی را در توسعه و تغییرات موسیقی داشته است.
