کاخن از ریشه اسپانیایی به معنی جعبه است. این ساز، ارتفاعی در حدود زانوی انسان دارد و به شکل مکعب است. بدنه توخالی کاخن که نوازنده در هنگام ساز زدن بر روی آن مینشیند، معمولاً از جنس چوب ساخته شده و در قسمت پشت دارای حفره صدا (sound hole) است. صفحهای که نوازنده به آن ضربه میزند، از یک تخته چوبی نازک تشکیل شده است و در نمونههای مدرن دارای یک توری فنری است.
این ساز معمولاً با دست نواخته میشود؛ اما ممکن است از براش، چوب یا پدالهای بهخصوص نیز استفاده شود. کاخون سازی با انعطافپذیری خیرهکننده است.در این مقاله میخواهیم شما را با ریشهها، انواع و تکنیکهای نوازندگی این ساز محبوب آشنا کنیم.
کاخن از سنت موسیقی آمریکای جنوبی بهخصوص کوبا و پرو سرچشمه میگیرد و بخشی جدانشدنی از موسیقی فلامنکو اسپانیایی از دهه هفتاد تا به امروز بوده است. فراتر از این اما، نمونههای مدرن این ساز، قابلیت بالایی برای استفاده در سبکهای امروزی دارند و صدای آن که شبیه به بیس درام و اسنیر درام است، باعث میشود در اجراهای کوچک و خودمانی جایگزین مناسبی برای کیت درام باشد.
بهلطف قیمت مناسب، سطح صدای نسبتاً کم و سادگی نواختن کاخن، این ساز بدل به دروازهای برای ورود به عالم سازهای کوبهای شده است. امروزه هیچ نوازنده پرکاشن یا آموزشگاه موسیقی را پیدا نمیکنید که از این ساز بهره نبرد.
کاخن چیست؟
قیمت ساز کاخن1403
قیمت ساز کاخون از 800 هزار تومان تا 6ونیم میلیون تومان متغییر است و بستگی به نوع و جنس ساز دارد.
تاریخچه کاخن
اغراق نیست اگر بگوییم کاخن موسیقی غرب را مانند طوفانی درنوردید. این ساز در اواخر دهه ۷۰ از پرو به اسپانیا رسید (پاکو دلوسیا گیتاریست معروف فلامنکو، کاخن را در ارکستر شش نفره خود در سال ۱۹۷۷ به کار برد) و ابتدا در صحنه موسیقی فلامنکو به محبوبیت دست پیدا کرد. از اواخر دهه ۹۰ به بعد، این ساز کوبهای رفتهرفته اروپای غربی و سایر جهان را نیز متوجه خود ساخت؛ رویهای که امروز نیز ادامه دارد.
تاریخچه دقیق کاخن در کشور پرو چندان مشخص نیست. ابتدا در اواسط قرن نوزدهم میلادی و در قالب سبک زاماکوئکا (Zamacueca)(یک سبک رقص و موسیقی پرویی) از کاخن نام برده شده است. برخی از متخصصین عقیده دارند که کاخن بر مبنای نوعی طبل آفریقایی بنا شده است و عدهای دیگر به یک روایت فولکلور پرویی اشاره میکنند که بهصورت سینهبهسینه منتقل شده است. طبق این روایت، قدرتمندان کاتولیک که در قرن هفدهم در دربار پرو حضور داشتند، بردگان آفریقایی را از استفاده از طبلهای خود منع میکردند؛ زیرا این طبلها را سازهای کفار میدانستند. همچنین این نگرانی وجود داشت که ممکن است از این طبلها برای برقراری ارتباط از راه دور استفاده شده و منجر به شکلگیری قیامهای اجتماعی گردد.
بردگان که از یکی از ابزارهای اساسی فرهنگ سنتی خود محروم شده بودند، در موسیقی خود از وسایل روزمره استفاده کردند که ارباب نمیتوانست آنها را ممنوع کند. بر اساس این روایت، کاخن در ابتدا تنها یک جعبه ساده برای حملونقل اشیا بود که رفتهرفته به سازی تمامعیار بدل شده و فراگیر شد.تقریباً همین دلایل برای پیدایش کاخن کوبایی در عصر استعمار کوبا نیز بیان شدهاند؛ البته بهصورتی کاملاً مجزا از سیر شکلگیری این ساز در پرو. کارگران در بنادر جمع شده و با استفاده از جعبههای مختلف، موسیقی رومبا مینواختند و بدین ترتیب نوع دیگری از کاخن متولد شد که کموبیش تفاوتهای قابل توجهی نیز با نمونه پرویی خود دارد.
انواع کاخن
- کاخن سنتی آفریقایی-پرویی، شالوده نوعی از کاخن است که در اروپا محبوب شده است. ساختار این نوع کاخن ساده است و فاقد مکانیزم اسنیر است. تنها میتوان صدایی اسنیرمانند و چوبی را با استفاده از فاصله کوچک میان لبه بالایی صفحه رویی با بدنه ساز ایجاد کرد. سطح مقطع کاخن پرویی مستطیلشکل است و لذا پهنای آن کمی بیشتر از عمق آن است. ابعاد استاندارد این ساز ۵۰×۳۰×۲۵ سانتیمتر (ارتفاعxعرضxعمق) است و صدای آن شخصیتی چوبی، واضح و حجیم دارد.
- کاخن فلامنکو از کاخن آفریقایی-پرویی ریشه میگیرد و محبوبترین نوع در بسیاری از کشورها به حساب میآید و در بخشهای بعدی این مقاله نیز بیشتر به کاخن فلامنکو میپردازیم. این ساز برخلاف نمونههای آفریقایی-پرویی، دارای مکانیزم اسنیر است که در داخل ساز و در پشت صفحهای که نوازنده به آن ضربه میزند نصب میگردد. این مکانیزم معمولاً از سیمهای گیتار تولید میشود و گاهی زنگولههای کوچکی نیز در داخل ساز به آن آویخته میشوند. کاخن فلامنکو معمولاً کاملاً مربعی است و ابعاد استاندارد آن ۵۰×۳۰×۳۰ سانتیمتر (ارتفاعxعرضxعمق) است. به لطف وجود مکانیزم اسنیر، صدای این سازها خشکتر و خشنتر از کاخنهای آفریقایی-پرویی است.
انواع دیگر مکانیزم اسنیر نیز در کاخنهای مدرن به چشم میخورند. یکی از انواع مرسوم این مکانیزمها، استفاده از سیمهای اسنیر درام است.
بسته به نوع مکانیزم به کار رفته، کاخونها را معمولاً به انواع سیمی (string cajónes) و فنری (snare cajónes) تقسیم میکنند. کاخنهای سیمی معمولاً به شدت ضربه حساستر هستند و پاسخ ظریفتری به نواخت نشان میدهند که میتوان با تنظیم میزان کشش سیمها، آن را به شکل دلخواه تنظیم کرد. اما ساخت آنها کمی دشوارتر است و لذا قیمتشان معمولاً بیشتر از کاخنهای فنری است. کاخنهای فنری معمولاً قابلیت تنظیم ندارند؛ اما اغلب میتوان مکانیزم اسنیر را معکوس کرده یا بهطور کامل حذف کرد که باعث میشود صدای ساز بیشتر شبیه به مدلهای آفریقایی-پرویی باشد.
با پیشرفت مداوم کاخن که در سالهای اخیر سرعت بیشتری نیز پیدا کرده است، مکانیزمهای اسنیر جدیدتری نیز به بازار عرضه شدهاند. در برخی از نمونهها، این مکانیزم مستقیماً به صفحه نواخت ساز چسبکاری میشود؛ اما در مدلهای دیگر، مکانیزم اسنیر را میتوان از طریق حفره صدا از ساز جدا کرده و مجدداً در صورت نیاز آن را به ساز متصل کرد. بعضی کاخنها دارای دستههایی هستند که به نوازنده اجازه میدهند میزان فشار فنرها به چوب ساز را از بیرون ساز تنظیم کنند.
- کاخنهای کوبایی که به آنها Rumba de Cajón Cubana گفته میشود، مورد توجه طیف بهخصوصی از نوازندهها هستند. کاخن بیس کوبایی یا Salidor بیشتر به انواع آفریقایی-پرویی شباهت دارد؛ اما پهنای آن بیشتر بوده و سطح مقطع تحتانی آن باز است. انواع دیگر کاخن عبارتند از سایز متوسط، tres dos که شبیه به کونگا است و همچنین نمونهای کوچکتر که کویینتو (quinto) نامیده میشود. دو مدل آخر در بین پاهای نوازنده قرار میگیرند و نوازنده به سطح فوقانی آنها ضربه میزند. نوع دیگر کاخن که به اندازه جعبه کفش است، Cajita نام دارد و معمولاً بر روی پایه قرار گرفته و با چوب نواخته میشود.
به لطف خلاقیت تولیدکنندگان کاخن میتوان طیف گستردهای از انواع مختلف این ساز را در بازار پیدا کرد. بعضی از سازها تاشو هستند و برخی دیگر چند سطح مختلف برای نواخت دارند. برخی دیگر را میتوان در کنار یکدیگر و مانند یک درام ست نواخت و بعضی سازها را میتوان با استفاده از بند به کمر بست یا بر روی پاها قرار داد. همچنین کاخنهایی در اندازههای کوچکتر برای نوازندگان خردسال نیز در بازار موجود هستند.
کسانی که به دنبال خریدی مقرونبهصرفه هستند، میتوانند کیتهای کاخن را تهیه کنند. این کیتها شامل تمام اجزای لازم برای ساخت ساز هستند و میتوان بدون استفاده از ابزارهای پیچیده آنها را سرهم کرد. نوازندهها میتوانند از ترکیب این کیتها سازهای منحصربهفرد خود را نیز ایجاد کنند.
ساختار و اجزای کاخون
کاخن جعبه ای است مستطیلی شکل که دارای 6 وجه می باشد که 5 وجه آن با لایه های نازک از جنس چوب کاج، صنوبر و چوب های سفید مرغوب ساخته می شود که ضخامت آن 3/1 تا 2 سانتی متر می باشد و وجه دیگر آن تاپا نام دارد، این وجه همان سطح جلویی کاخن است که نوازنده به آن ضربه می زند. این تخته با چوب سه لایه نازک از جنس چوب درخت گیلاس ساخته شده و همچنین در کنار آن یک حفره برای خروج صدا تعبیه شده است. شکل کاخن، جنس آن، ضخامت چوب آن، محل ایجاد حفره و … تمامی این فاکتور ها در نوع صدای کاخن تاثیر دارد. صداهای پایین یا بم گرم و صدا های بالا یا ریز واضح و درخشان هستند. صدای تولید شده از کاخن بستگی به تخته تاپا دارد.
سازندگان معمولا تخته تاپا را به جعبه کاخن نمی چسبانند بلکه در بالای کاخن، تاپا فقط با چند نقطه به جعبه متصل شده است و این امر باعث می شود هنگام ضربه زدن به تاپا صدایی همراه با لرزش تولید شود. حفره رزونانس در واقع همان سوراخی است که معمولا پشت کاخن تعبیه می شود. این حفره دارای قطر 4 سانتی متری می باشد و وظیفه خروج صدا از درون جعبه را بر عهده دارد.
قاب کاخن نیز به جز صفحه تاپا کل ساز را در بر می گیرد و این قاب معمولا ارتفاع 50 سانتی متری دارد. فنرها در قسمت درونی جعبه، دقیقا پشت صفحه تاپا قرار می گیرند که گاها ممکن است از سیم استفاده شود. همچنین برخی از کاخن ها دارای اهرم هایی هستند که با استفاده از آن می توان ساز را تنظیم یا کوک کرد. کاخن های مدرن تر دارای پایه هایی از جنس پلاستیک هستند. برای ایجاد صدای باس به مرکز صفحه جلویی ضربه زده می شود. برای نواختن کاخن، نوازنده پس از برخورد دستش با صفحه تاپا باید فورا دستش را عقب بکشد.
مواد مورد استفاده در ساخت کاخن
کاخن معمولاً از چوب یا تخته چندلایه ساخته میشود؛ اما گاهی کامپوزیتهای فیبر مانند امدیاف نیز برای ساخت ساز به کار میروند. اگرچه هر قاعدهای استثنایی دارد، اما بهطور کلی سازهای ارزانقیمت تا قیمت متوسط از انواع تخته چندلایه و گاه امدیاف تولید میشوند. چوبهای مرغوب معمولاً در سازهای گرانقیمت به کار گرفته میشوند. معمولاً با افزایش قیمت ساز، قطر چوبهای بهکاررفته بیشتر میشود و همچنین ثبات و کیفیت صوتی ساز نیز ارتقاء مییابد.
صفحه نواخت سازها معمولاً از تخته چندلایه نازک ساخته میشود. مجدداً جنس این بخش نیز با قیمت ساز ارتباط دارد. قطر، تعداد لایهها و نوع چوب استفادهشده در سطح نواخت کاخون، بر طنین و همچنین شخصیت صدای ساز تأثیر بسزایی دارد. به علت گزینههای متعدد در تولید کاخن، نمیتوان قاعده درستی تعریف کرده و ادعا کرد که هر ماده بهکاررفته در ساز دقیقاً چه تأثیری در صدای آن خواهد داشت.شایان ذکر است که به منظور جذابتر کردن ظاهر ساز، کاخنهای اعلا معمولاً با پوشش نازکی از چوبهای گرانبها تزیین میشوند.
لوازم جانبی کاخن
جدا از تنوع انتخابها در زمینه ساز کاخن، تجهیزات جانبی متعددی نیز برای این ساز موجود است که طیف صوتی و شخصیت این ساز را متنوعتر میکنند.برخی از تولیدکنندگان ماژولهای کوچک چوبی را ارائه میکنند که دارای زنگوله (bell)، شیکر (shaker) یا کاستانت (castanet) هستند. این افزونهها با استفاده از چسبهای ولکرو در داخل ساز نصب میشوند و میتوان بهسرعت آنها را اضافه یا حذف کرد. معمولاً این ماژولها با دست نواخته میشوند؛ اما برخی نمونهها را میتوان با پا نیز نواخت.
همچنین زنگولهها و شیکرهای مختلفی برای اتصال به انگشتان، مچ دست یا قوزک پای نوازنده نیز در بازار موجود است.پدال کاخن افزونهای است که نواخت این ساز را شبیه به بیس درام کرده و صدایی منحصربهفرد تولید میکند. نوازندگان درام به این افزونه علاقه زیادی دارند؛ زیرا به کمک آن میتوانند کاخن را به بخش اصلی ساز (و همچنین صندلی) خود تبدیل کرده و درام کیت کوچک و سبکی برای اجراهای کوچک آکوستیک در اختیار داشته باشند. در چنین چینشهایی معمولاً از اجزای مرسوم در کیت درام، مانند سنج و های-هت نیز استفاده میشود.
تکنیکهای نوازندگی کاخون
یکی از مزایای کاخن در قیاس با سایر سازهای کوبهای این است که تکنیک نوازندگی آن را میتوان بهسادگی فرا گرفت؛ لذا مبتدیها میتوانند پس از آموزش کوتاهمدت به صدای استاندارد دست پیدا کنند.نوازنده بر روی بخش انتهایی سطح فوقانی کاخون مینشیند تا دسترسی وی به قسمت بالای سطح نواخت ساز سادهتر گردد. پاهای نوازنده در دو طرف کاخون و کمی در مقابل آن قرار میگیرند تا بتواند ساز را کمی به عقب خم کند. بدین ترتیب نوازنده میتواند پشت خود را صاف کرده و بهراحتی به سطح نواخت ساز دسترسی داشته باشد. سطحی که باید نوازنده به آن ضربه بزند، یک سوم فوقانی صفحه نواخت ساز است؛ البته این قاعده همیشه رعایت نمیشود.
سه ضربه مهم نوازنده عبارتند از نت بیس (bass)، نت بالا (high) و ضربه اسلپ (slap). با استفاده از این سه ضربه میتوانید ریتمهای درجشده در بخش بعدی مقاله را بنوازید.برای دریافت صدای بیس گرم و حجیم از کاخون باید با کف دست به سطح نواخت ضربه بزنید. کف دست را صاف کرده و اجازه دهید وزن بازوی شما با استفاده از جاذبه به سطح صفحه نواخت ساز ضربه بزند. قسمت بالای مچ دست باید همارتفاع با لبه بالایی صفحه نواخت باشد. پس از ضربه زدن به کاخون اجازه دهید دست بهطور طبیعی پرش کرده و از روی صفحه ساز بلند شود تا صدای لرزش این صفحه را خفه نکند.
اسلپ با استفاده از چرخش مچ و ضربه زدن به بخش فوقانی صفحه نواخت با استفاده از کف دست نواخته میشود. انگشتان دست خود را آزاد بگذارید تا بهنرمی به صفحه نواخت ضربه بزنند. در این ضربه هم بهتر است اجازه دهید دست پس از ضربه جهش کرده و از روی ساز بلند شود. صدای این ضربه باید بسیار متفاوت از ضربه بیس باشد. از آنجا که صدای کاخونهای مختلف با یکدیگر تفاوت دارد، بهتر است با کمی آزمونوخطا، بهترین نقطه برای نواختن این ضربه را بر روی ساز خود پیدا کنید.
ضربه high slap با نوک انگشتان و بر روی قسمت فوقانی صفحه نواخت ساز نواخته میشود و باید سطح ولوم آن بهمراتب کمتر از سایر ضربهها باشد.همچنین تکنیکهای سایر سازهای کوبهای از جمله کونگا، بانگو و تنبک نیز بهعنوان افکت بر روی کاخون اجرا میشوند.