موسیقی جنوبی ایران از دیرباز تحت تأثیر اقلیم گرم و پرحرارت این مناطق قرار داشته و این ویژگی را به وضوح می‌توان در احساسات و ریتم‌های آن حس کرد. این نوع موسیقی که عمدتاً با ریتم‌های شاد شناخته می‌شود، در استان‌های بوشهر و خوزستان بیشتر با ساز های جنوبی نظیر نی‌انبان و در استان هرمزگان با عود و به‌طور محدود با نی‌انبان اجرا می‌شود.
مردم این خطه از کشور برای خلق موسیقی خود از سازهایی بهره می‌برند که به‌طور خاص به منطقه خود تعلق دارند. یکی از این سازها، نی جفته است که به نام‌های نی جفتی، دونای یا دویانی نیز شناخته می‌شود. این ساز از استخوان پاهای پرنده‌ای به نام دال ساخته می‌شود و در کنار هم قرار می‌گیرد. نی جفته بیشتر در مراسم شادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قنبر راستگو، یکی از برجسته‌ترین نوازندگان نی جفتی در جنوب ایران، به عنوان پیشکسوت موسیقی شناخته شده و به‌عنوان گنجینه زنده بشری نیز به ثبت رسیده است.
گروه موسیقی جنوب ایران (بندری)
موسیقی جنوب به دو موسیقی عمده تقسیم می‌شود:
- موسیقی بندرعباس
- موسیقی بوشهر
موسیقی بندرعباس بیشتر با ریتم‌های عربی کشورهای دیگر حوزه خلیج فارس آمیخته است.در موسیقی هرمزگان سه ساز ضربی دارند (پیپه و دهل و کسر) که آن‌قدر پر می‌نوازند که فکر می‌کنید یک ارکستر درحال نواختن است .شهرهایی مثل آبادان موسیقی‌شان را از همین دو نوع موسیقی گرفته و روی آن کار کرده‌اند.
ساز های جنوب ایران
موسیقی جنوب ایران به لحاظ زیبایی و دلنوازی، مورد توجه خاصی قرار دارد. این موسیقی تحت تأثیر طبیعت گرم و داغ این منطقه شکل گرفته و به طور قابل‌توجهی پر از شور و حرارت است. در استان‌هایی مانند هرمزگان، بوشهر و خوزستان، این نوع موسیقی به شدت رواج دارد. یکی از جوانب مهم در بررسی موسیقی جنوب، به ویژه موسیقی هرمزگان، ترکیب جمعیتی متنوع این منطقه است. علاوه بر ساکنین بومی، مهاجرین قدیمی آفریقایی نیز در این سرزمین زندگی می‌کنند که تأثیرات فرهنگی خود را بر این موسیقی گذاشته‌اند.
موسیقی جنوب ایران شامل انواع مختلفی است و برای هر یک سازهای خاصی به کار می‌روند. برای نمونه، در استان‌های بوشهر و خوزستان، با توجه به ریتم‌های شاد و پرانرژی‌شان، ساز نی‌انبان به وفور استفاده می‌شود. در استان هرمزگان نیز بیشتر از ساز عود و تا حدی از نی‌انبان بهره‌برداری می‌شود. این تنوع سازها و سبک‌های موسیقی، نمایانگر غنای فرهنگی و هنری این ناحیه است.
انواع ساز های جنوبی:
- سنج
- دمام
- بوق
- نی انبان
- ساز لیوا بوشهری
- عود
- نی جفتی
- دهل
سبک های مختلف موسیقی جنوب ایران
- بندری
- سبالو
- یزله
- لیوا
- موسیقی زار
- شروه
- چاوشی
- لالایی بندری
- نیمه خوانی
در هر یک از این سبک های موسیقی جنوب ایران سازهای مختلف و متنوعی استفاده شده است که به بررسی بیشتر این سبک موسیقی و سازهای استفاده شده می پردازیم.
بندری
یکی از مشهورترین اجراهای موسیقی در جنوب، سبک بندری می باشد. این موسیقی ریتم دار و بسیار شاد است و شباهت زیادی به موسیقی آفریقایی و الهام گرفته از مهاجران آفریقایی به جنوب ایران دارد. سازهایی که در موسیقی بندری استفاده می شود عبارت اند از سازهای کوبه ای تومبا، تمپو و ساز بادی نی انبان.
سبالو
سبالو یکی از فرم های معمول در موسیقی محلی استان هرمزگان و بوشهر می باشد. موسیقی سبالو در واقع آوازی است که با دایره همراه است و به وسیله خوانندگانی که دایره وار کنار هم می نشینند اجرا می شود. این موسیقی بسیار جالب می باشد و خوانندگان همزمان با اجرای سبالو شانه های خود را به طرف راست و چپ حرکت می دهند. رقص و موسیقی سبالو از موسیقی آفریقایی الهام گرفته شده است.
لیوا
موسیقی لیوا برای شادمانی نواخته می شود و با رقص و پایکوبی فردی و جمعی با ریتم های خاص همراه می باشد. این موسیقی در هرمزگان رایج است و نوعی از موسیقی بندری بوده که از موسیقی عربی و آفریقایی به ویژه سواحل زنگبار الهام گرفته است. در این موسیقی از سازهای دهل بزرگ و کوچک مانند پیپه (Pipa)، جفه (Joffa)، پونکه (Punka) و تویری (Tovairi) استفاده می شود.
موسیقی زار
یکی از پیچیده ترین و رمزآلود ترین سبک های موسیقی ایران موسیقی زار می باشد که مراسمی خاص دارد. سازهای مختلفی در این مراسم استفاده می شود که یکی از آنها تبیره یا تنبوره نام دارد. مضراب این ساز از شاخ گاو یا گوسفندی که برای مراسم قربانی شده است ساخته می شود. ساز تبیره توسط بابا زار یا شخص دیگری که او اجازه دهد نواخته می شود. بابازار یا مامازار هدایت مراسم را بر عهده دارد. در این مراسم سازهای دیگری علاوه بر تنبوره مانند سازهای کوبه ای دهل، دمام و دیره و همینطور آواز استفاده می شود.
یزله
یکی از فرم های رواج یافته موسیقی محلی یزله نام دارد که به وسیله گروهی از خوانندگان غیر حرفه ای اجرا می شود. این موسیقی با دست زدن همراه می باشد.
چاوشی
موسیقی چاوشی نوعی آواز است که هنگام بدرقه یا در زمان استقبال از زائران خوانده می شود. این آواز در شب عاشورا ، اربعین و .. اجرا خواهد شد. آواز چاوشی میان 2 یا چند نفر خوانده می شود و آن ها باید از صدایی رسا برخوردار باشند.در جنوب ایران علاوه بر این سبک موسیقی ها عذاداری مذهبی و نوحه سرایی هم دیده می شود و در آن ها از سازهای منحصر بفردی مانند سنج و دمام استفاده می شود.
