استفاده از آلت موسیقی قارمان یا قارمون یا گارمان در بین مردم روس ، آذربایجان ایران ، مردم آذربایجانی ؛ مردم چچن ؛ تاتارها ؛ و چرکس ها رایج است. قارمان نقش مهمی درموسیقی آذربایجانی دارد.گارمون را در زبان آذری قارمان یا قارمون نیز می‌گویند. این ساز حاصل تغییراتی است که هنرمندان آذربایجان در آکاردئون برای همخوانی با الحان موسیقایی آذری ایجاد کرده‌اند. این ساز امروزه یک ساز موسیقی نواحی آذربایجان محسوب می‌شود که حاصل احساس و تبحر هنرمندان آن دیار است. این ساز در آذربایجان شرقی بیشتر متداول است.
تاریخچه ساز قارمون
این نوع گارمون توسط چالکوف ساخته و این سازدر روسیه رایج شد که ظاهرا هارمونیا یا هارمون نام گرفت و به خاطر تلفظ دشوار کلمه ی «ه» در زبان قفقاز به قارمونیا یا قارمون تلفظ شد. روسیه بزرگترین مرکز تولید قارمون بوده است.
انواع قارمون
از نوع های گارمون روسی می توان به مارین ؛ تاتار ؛ آرخیپ ؛ کارپوشکین ؛ ویتکا ؛ والنتین ؛ استالبوف ؛ کاباردین و … اشاره نمود که به نسبت منطقه ای که در آن مورد استفاده می شود به نام آن منطقه مشهورند.احتمالا با ورود قارمون در نیمه ی دوم قرن نوزدهم به آذربایجان این ساز در موسیقی آذربایجان ثبت شد و نوازنده ی معروف آذربایجان مرحوم احد على ان معروف به کوراحد ،گام کروماتیک قارمان را کامل کرد.این ساز به عنوان یکی از صنایع دستی آذربایجان شرقی محسوب می شود به دلیل اینکه صفر تا صد این ساز ساخته دست می باشد.
تفاوت گارمون با آکاردئون
گارمون نسبت به آکاردئون کمی کوچکتر است. آکاردئون کلاویه‌هایی مثل پیانو دارد، ولی در گارمون کلاویه‌ها کوچکتر و در برخی مدل‌ها به شکل گرد ساخته می‌شود. همچنین تکنیک‌های نواختن گارمون با آکاردئون کمی متفاوت است.
جنس ساز قارمون
ساز صفحه کلید دار قارمون بیشتر از چوب گردو می باشد که برای جنس های خیلی مرغوب در قسمت بدنه از چوب لیمو استفاده می شود، دیگر قسمت های این ساز با چوب گردو همراه با تزئینات صدفی است. این ساز باید دور از رطوبت و هوای سرد و در دمای بالای ۲۰ درجه سانتیگراد نگهداری و کوروک آن به آرامی باز و بسته شود.
ساختار گارمون
گارمون ساختاری شبیه آکاردئون دارد و متشکل از یک فانوس برای تامین هوای ساز و دو جعبه در دو طرف فانوس است. جعبه سمت راست کلاویه‌هایی مانند پیانو و جعبه سمت چپ، کلاویه‌هایی دکمه‌مانند دارد.داخل هر دو جعبه مکانیسم‌هایی برای به صدا در آوردن زبانه‌ها وجود دارد. هر کلاویه به چند زبانه متصل است. ردیف زبانه‌ها به پلانکا معروف است و در گارمون چهار، پنج، یا شش پلانکا وجود دارد. تکنیک‌های اجرایی گارمون تا حدودی با آکاردئون متفاوت است.
گارمون‌سازی برای اجرای ملودی است. دکمه‌های سمت چپ این ساز بر خلاف آکاردئون فقط امکان اجرای یک صدا را دارند که نوعی واخوان محسوب می‌شود. کوک ساز گارمون تقریبا تامپره است، اما نیم‌پرده پایین‌تر از دیاپازون است و یک ساز انتقالی محسوب می‌شود. وسعت صوتی گارمان چند نت بیشتر از دو اکتاو است.
روش اجرای ساز قارمون
روش‌های اجرای این ساز کمی شبیه آکاردئون است؛ ولی از بعضی از جهات تفاوت دارد. از ساز گارمون برای اجرای ملودی استفاده می‌شود و با دکمه‌هایی که در سمت چپ این ساز وجود دارد فقط یک‌صدا را می‌توان اجرا کرد که نوعی و اخوان محسوب می‌شود. کوک‌کردن این ساز تقریباً تامپره است که البته نیم‌پرده پایین‌تر از دیاپازون بوده و سازی انتقالی به شمار می‌رود. بلندی و وسعت صدای گارمون معمولا چند نت بیشتر از دو اکتاو است.
صفحه کلیددار قارمون از جنس چوب گردو است و برای بدنه این ساز از جنس‌های مرغوب‌تری مانند چوب لیمو استفاده می‌شود. قسمت‌های دیگر این ساز هم از چوب گردو و دارای تزئینات صدفی هستند. این ساز از هوای سرد و مرطوب و دمای ۲۰ درجه سانتیگراد باید دورنگه داشته شود و کوروک آن را هم به‌آرامی و سادگی باید باز و بسته کرد.
کاربرد ساز گارمون در کجاست؟
انواع سازهای موجود که مربوط به قسمت‌های مختلف ایران هستند، معمولا در مراسم و مکان‌های خاصی مورداستفاده قرار می‌گیرند. از ساز قارمون یا گارمون بیشتر در مراسم‌های عروسی و شادی که در آذربایجان برگزار می‌شود، مورداستفاده قرار می‌گیرد. از این ساز مخصوصا در قسمت‌های روستایی و عشایری بیشتر استفاده می‌شود و معمولا با سازهای کوبه‌ای مانند نقاره همراهی و همخوانی دارد.
قسمت‌ها و اجزای ساز قارمون
هر ساز برای نواختن و تولید صدا دارای قسمت‌های مختلف و گاهی پیچیده است. ساز قارمان یا گارمون دارای اجزای زیر هستند. این اجزا عبارت‌اند از:
- کمر برای نگهداری در بغل
- کلاویه‌ها و شستی‌هایی که در قسمت راست برای نواختن است.
- کلاویه‌ها و شستی‌هایی که در قسمت چپ برای تولید صدای بم و آکوردها که مکمل کلاویه‌های سمت راست هستند.
- کوروک برای تولید هوا در جعبه گارمون قرار دارد.
- کمر برای کشیدن کوروک در قسمت چپ برای دست چپ
همان‌طور که گفته شد این ساز شبیه‌ساز آکاردئون است؛ ولی صدای آن نیم‌پرده از آکاردئون بم‌تر است و کوک قارمون از کوک تار آذری نشات گرفته شده است.
