ساز سیتار

ساز سیتار که یک ساز هندی است ساختار آن به شکل کاسه ای گلابی مانند با دسته ای طویل می باشد.سی تار 7 سیم اصلی و 13 سیم همراه دارد که این ها در زیر سیم های اصلی بسته می شوند و با مضراب فلزی می نوازند. سیم‌های اصلی که کار تولید آواهای نغمه را به‌عهده دارند بعد از ضربه خوردن، سیم‌های همراه را به صدا درمی‌آورند. دستان‌های روی دسته این ساز فلزی و کمانی شکل‌اند.در این مطلب به بررسی ساز سی تار و نحوه نواختن و .. آن خواهیم پرداخت.

انواع ساز سی تار

ساز سیتار انواع گوناگونی دارد و شکل کاسه و شمار سیم‌ها در انواع آن متفاوت است. کلا می‌توان این ساز را به سه نوع تقسیم کرد:

• نوع اول تنها دارای ۷ سیم اصلی و بدون سیم تشدیدکننده‌است.
• نوع دوم دارای ۷ سیم اصلی و ۱۱ یا ۱۳ سیم تشدیدکننده‌است.
• نوع سوم دارای مشخصات نوع دوم به اضافه یک کاسه اضافی در بالای دسته ساز است که بیشتر نقش تزئینی دارد تا شدت دهنده صدا.

سی تار در هند

قدمت موسیقی این کشور به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد.سبک موسیقی کشور هندوستان و کلآ شبه قاره نسبت به کشورهای غربی که به سرعت دستخوش تغییر هستند، کمتر دچار تغییر و تحول شده است.موسیقی دانان هندی به ندرت بدون در نظر گرفتن ریشه اصلی موسیقی کشورشان آهنگ سازی می کنند.آنها موسیقی را یکی از ابتکارات همیشگی کشور خودشان می دانند که بطور دائمی روی آن کار شده است و خلق مجدد ملودی ها و ریتم ها از هزاران سال پیش تا به امروز ادامه دارد.
نگرش‌های مذهبی نیز در ساختار موسیقی این کشور تأثیر بسزایی دارد.لازم به ذکر است که برعکس موسیقی غربی که تا نیم پرده دارد و موسیقی ایرانی که تا ربع پرده دارد، موسیقی هند و شبه قاره دارای یک هشتم پرده نیز می باشد.

بررسی ساز سیتار

سیتار یکی از سازهای زهی کشور هندوستان است که دارای دسته ای بلند و کشیده است و کاسه ای بزرگ به شکل گلابی دارد. سیتار علاوه بر سیمهای اصلی دارای سیمهای فرعی یا هم نوا نیز می باشد که در زیر سیمهای اصلی سیتار بسته می شوند. سیمهای اصلی که وظیفه تولید اصوات را عهده دارند پس از ضربه خوردن، سیمهای فرعی را به صدا در می آورند.
سیتار دارای هفت سیم اصلی و یازده تا سیزده سیم هم نوا می باشد. نوع دیگر سیتار که در هندوستان به آن Mind گفته می شود، قابلیت نواختن گام Minor را دارد که برای نوازندگان Rock Guitar یک رؤیا محسوب می شود. نواختن این گام به نوازندگان سیتار این اجازه را می دهد که به صورت کامل تمام ملودی را بنوازند و نوایی شبیه به گریه انسان را خلق کنند.فراگیری این ساز بسیار پیچیده و سخت بوده، نیاز به زمان طولانی و همچنین تمرین جدی دارد.

اجزای ساز سیتار

بحث کردن در مورد نام قسمتهای مختلف سیتار همیشه مسئله ای غامض و پیچیده بوده است. کشور هندوستان سرزمینی است با گویش ها و زبان های متفاوت و این کاملآ طبیعی به نظر می رسد که در مکان های مختلف این کشور، نحوه بیان آن متفاوت باشد.
سیتار از ۱۵ قسمت تشکیل شده است که در زیر به بررسی هریک از قسمتهای آن می پردازم:
۱. Kunti: به وسیله Kunti ها سیتار را کوک می کنند. Kunti های بزرگ برای سیمهای اصلی و Kunti های کوچک برای سیمهای هم خوان می باشد.
۲. Bajtar ki Kunti: یکی از قسمتهای مهم Kunti می باشد که برای نواختن نواهای اصلی از آن استفاده می‌شود. این قسمت نسبت به بقیه قسمتها استفاده بیشتری دارد.
۳. Drone Strings: این یکی از قسمتهای مهم برای نواختن و به اجرا در آوردن موسیقی می باشد. هنگام نواختن، سیمها به نوبت آماده اجرای قطعه موسیقیایی می شوند.
۴. Tumba: قطعه ای است کدویی شکل که تعدادی از سیتار ها آن را دارا می باشند.
۵. Tar: در سیتار، تارهای زیادی وجود دارد ولی بطور متوسط هر سیتار دارای ۱۸ تار می باشد که شامل تارهای اصلی و تارهای هم خوان می شود.
۶. Baj Tar: قسمتی است که بیشترین کمک را برای نواختن دقیق ساز می‌کند.
۷. Taraf dar: سیمهای هم نوا هستند که در اثر مضراب زدن سیمهای اصلی مرتعش می‌شوند.
۸. Dandi: گردن سیتار را Dandi می گویند.
۹. Parda: ترکه های فلزی هستند که با قسمت گردن ساز مرتبط می باشند و می توان زیر و بمی صدا را با آن میزان کرد.
۱۰. Gulu: قطعه ای چوبی است که با گردن سیتار در تماس است و باعث ارتعاش صدا می شود. به علت ضعف این قسمت، بخصوص در جایی که با گردن در تماس است به یکی از مشکلات عمومی سیتار تبدیل شده است.
۱۱. Chota Ghoraj: یکی از قسمتهای کوچک سیتار است که از استخوان شتر ساخته می شود. به همین دلیل این قسمت دارای ارزش مادی زیادی می باشد.
۱۲. Bada Ghoraj: برای نواختن و به ارتعاش در آوردن سیمها به کار می رود.
۱۳. Tuning Bead: اجازه می دهد که گام Minor بدون نیاز به کوک کردن با Peg ها تنظیم شود.
۱۴. Tabkandi: برای تعیین تن دستگاه موسیقی بسیار مهم است. برای بالابردن و ارتقاء کیفیت آن، باید چوب آن را بسیار صیقل داد.
۱۵. Kaddu: اسباب ارتعاش سیتار است.باید بسیار ظریف باشد تا در تمام مدت ارتعاش صدا را حفظ کند.

تاریخچه

كلمه Sitar از كلمه فارسي سه‌تار به معناي سه‌سيم گرفته شده است. به نظر مي‌رسد اين ساز از نسل لوت‌هاي داراي دسته بلند است كه از آسياي مركزي به هند آورده شدند. Sitar در قرن‌هاي 16 و 17ام رونق يافت و شكل كنوني خودش را در قرن 18ام پيدا كرد. امروزه اين ساز، ساز غالب در موسيقي هندوستان است كه به عنوان يك ساز تكنوازي با تمبورا (لوت داراي واخوان) و تبلا (درامز) و در انسامبل‌ها (گروه‌هاي موسيقي) و همچنين كاتاك (kathak) – دراماي رقص در هند شمالي  بكار مي‌رود. دو مدرسه مدرن سیتاردر هند راوي شانكار (Ravi Shankar) و ولايت خان (Vilayat Khan) هستند كه هر يك سبك خاص خودشان در نواختن اين ساز، نوع خاص Sitar خودشان (متفاوت در اندازه، شكل و تعداد سيم‌ها و غيره) و سيستم كوك و تنظيم خاص خودشان را دارند.

سی تار سازی از خانواده لوت

سی‌تار از سازهای زهی زخمه‌ای موسیقی هندی و از خانواده لوت است که دسته‌ای بلند و کشیده و کاسه ‌ای به شکل گلابی دارد. این ساز هفت سیم اصلی و ۱۱ یا ۱۳ سیم تشدید (یا همراه) دارد که در زیر سیم‌های اصلی بسته می‌شود و با مضرابی فلزی نواخته می‌شود ودر شمال هند، پاکستان و بنگلادش رایج است.سیم‌های اصلی سی تار که وظیفهٔ تولید آواهای نغمه را به‌عهده دارند پس از ضربه خوردن، سیم‌های همراه را به صدا درمی‌آورند. دستان‌های روی دسته این ساز فلزی و کمانی شکل‌اند.

معمولاً طول این ساز ۱.۲ متر طول و یک بدنه کدویی شکل (gourd) دارد، این ساز دارای یک دسته چوبی توخالی، عریض، کشیده، گوشیهای جلویی و کناری و ۲۰ پرده خمیده متحرک است.سیم‌های این ساز فلزی هستند و معمولاً دارای پنج سیم ملودی، یک یا دو سیم واخوان برای تاکید روی ریتم یا پالس و سیزده سیم کمکی (sympathetic strings) زیر پرده‌ها در دسته که روی نت‌های راگا (Raga) (چهارچوب اجرای ملودیک) کوک می‌شوند.

پرده‌های محدب فلزی در طول دسته بسته شده‌اند که به آنها اجازه حرکت تا حد مورد نیاز را می‌دهد. این ساز اغلب یک گورد تشدیدکننده (رزونانسی) زیر انتهای گوشی‌ها در دسته دارد. این امر وزن ساز را را متعادل می‌سازد و هنگامیکه این ساز نواخته نمی‌شود به نگه داشتن ساز کمک می‌کند.

نحوه نواختن ساز سیتار

موسیقی‌دانان غالباً سیتار را در حالت نشسته با زاویه ۴۵ درجه روی ران‌ها نگه می‌دارند. سیم‌ها با یک زخمه سیمی که در انگشت راست پوشیده می‌شود، کنده می‌شوند در حالیکه دست چپ روی سیم‌ها با یک فشار ظریف یا مابین پرده‌ها عمل می‌کند و سیم‌ها به کنار کشیده می‌شوند.سی تارهای امروزین شش تا هفت سیم نواختنی (که برخی از آن ها بیشتر برای واخوان و نقطه گذاری ریتمی به کارمی روند) و دوازده سیم حساس یا بیشتر دارد؛ برخی از انواع آن دارای یک هم نواساز کوچک کدویی اند که به انتهای بالایی دسته وصل شده است.

سی تار معروف ترین ساز تکنواز کنسرت سنتی به شمار می رود، و معمولاً در این حالت با یک جفت طبلا همراهی می شود؛ این ساز در خارج از هند نیز شناخته شده است.نوع دیگر سیتار که در هندوستان به آن Mind گفته می شود، قابلیت نواختن گام Minor را دارد که برای نوازندگان Rock Guitar یک رؤیا محسوب می شود. نواختن این گام به نوازندگان سیتار این اجازه را می دهد که به صورت کامل تمام ملودی را بنوازند و نوایی شبیه به گریه انسان را خلق کنند.