ساز دف چیست؟
ساز دف یکی از پرطرفدارترین ساز های ایرانی است.و در همه نقاط جهان مورد استفاده قرار میگیرد. این ساز کوبه ای از یک حلقه چوبی درست شده است که روی ان پوست نازکی کشیده است و در داخل ان روی چنبره ساز دور تار دور چوب حلقه آویخته شده که باعث ایجاد صدایی زیبا و دلنشین هنگام نواختن دف میشود.
این ساز با ضربه زدن توسط انگشتان به پوست نواخته میشود و با بالا و پایین کردن ساز میتوان حلقه های درون ساز را برانگیخته تر کرد. در دوره های اسلامی برای پشتیبانی و حفظ وزن از این ساز استفاده می رفته و معمولا در مجالس بزم و شادی و همینطور برای محافل اهل ذوق و عرفان بوده همراه با خواندن اواز و سرود بصورت دسته جمعی مورد استفاده قرار میگرفت.
تاریخچه دف :
یکی از مهمترین سازهای کوبه ای که از دیرباز معمول و متداول بوده است، دف میباشد که به لحاظ سادگی ساختمان و قداست، همیشه مورد توجه مردم بوده است.کلمه دف در اصل عبری است و معنی کوبیدن را می دهد. هرگاه سیر فرهنگی –اجتماعی دف را به عنوان یکی از ابتدائی‌ترین سازهای کوبه ای بنگریم به این نتیجه می رسیم که این ساز با صدای گیرایش هیچ‌گاه متعلق به فرهنگ یا مکانخاصی نبوده،چرا که ردپای پیدایش و ساخت اولیه آن را به هیچ قوم یا ملیتی نمی توان نسبت داد.ساختن، نواختن و استفاده از این ساز همواره در فرهنگهای مختلف متداول بوده و در هر قوم با توجه به آداب و رسوم و سنتهای حاکم، کاربرد ویژه ایداشته است جایگاه دف در میان اقوام قبایل همواره متداول بوده است.
در برخی قبایل از دف به عنوان ساز اصلی در مجالس سور و شادی استفاده می شده است، حال آنکه در قومی دیگر استفاده از این ساز مخصوص مراسم جنگ و کارزا بوده و برخی دیگر آن را برای اجرای مراسم آئینی مذهبی مورد استفاده قرارمی‌داده‌اند. در برخی قبایل رسم بر این بوده که برای دف قربانی کنند و یادر هنگام نواختن دف با قربانی کردن گوسفند نسبت به دف و نوازنده آن ادای احترام نمایند. درهزاره سوم قبل از میلاد ساکنان دره نیل (مصر باستان) در معابد خود هر روز مراسم مذهبی را با صدای انسان و سازهای مختلف از جمله دایره های بزرگ در
برابر خدایان متعدد خویش انجام می دادند. در حدود هزار و پانصد سال قبل ازمیلاد مسیح حضرت موسی نزد کاهنان مصری در علوم و موسیقی تعلیم دیده بود. درآن دوره همراه با سازهائی که نوازندگان می‌نواختند، سازی به نام توف که بهاحتمال زیاد همان دف می باشد همراهی می کرده است.
ساز دف برای کدام کشور است؟
ساختار دف
همانگونه که از ظاهر ساز مشخص است، دف یک ساختار تقریباً ساده و دایره ای دارد که حاوی یک حلقه ی چوبی است و یک پوست روی آن که این پوست در زمان قدیم از پوست آهو تشکیل میشد ولی امروزه از پوست بز، میش و یا حتی به منظور حفاظت از محیط زیست برای ساخت آن از پلاستیک نیز استفاده میکنند. همچنین دور حلقه ی این ساز زنجیره هایی به آن متصل است از جنس فلز میباشد و باعث خوش رنگ تر شدن صدای دف میشود.
به قسمت پوسته ی دف همان پوست و یا ” دهانه “، به قسمت چوبی ساز ” قاب ” یا ” کمان ” و به زنجیره های ساز ” حلقه ” و یا همان زنجیر گفته میشود؛ در نتیجه ساز دف متشکّل است از سه جزء اصلی دهانه، کمان و حلقه. همچنین این ساز یک بخش تورفتگی هم دارد که نوازنده به کمک دست مخالفش (برای مثال اگر راست دست هستید، دست چپ شما) آن قسمت را میگیرد و با دست دیگرش به دهانه ی ساز ضربه میزند که به این بخش اصطلاحاً ” شستی ” میگویند.
انواع دف
- دف سما رمو
- دف دوده
- دف پرسیس Persis.
- دف نوجوان ip.
- دف ip خورشیدی
- دف سولو Solo.
- دف ip خورشیدی طرح ۲
- دف سوژین مدل خورشیدی
- دف آبیدر زمردی
- دف رمو مدل کودک
- دف آبیدر مدل ستاره
- دف سولو مدل ویژه
نواختن دف
روش نوازندگی ساز دف بدین شکل است که نوازنده به کمک دست مخالف خودش ساز را به دست میگیرد، به گونه ای که قسمت شستی ساز باید بین انگشت شصت و انگشت اشاره قرار بگیرد و نوازنده با انگشت شصت خود، ساز را گرفته و در واقع انگشت شصت، به نوعی تبدیل به تکیه گاه سازتان میشود. دست موافق نوازنده نیز در کنار ساز قرار میگیرد به گونه ای انگشت شصت روی چوب ساز مینشیند و نوازنده با چهار انگشت دست چپ و راست خود، شروع به ضربه زدن به دهانه ی ساز میکند.نکته ای که باید در نظر بگیرید این است که بین دست اصلی و دست مخالف باید زاویه ۹۰ درجه ایجاد شود؛ یعنی دست مخالف روی شستی و در پایین ساز، و همینطور دست اصلی در سمت چپ و یا راست ساز قرار میگیرد.
نحوه نگهداری دف
وقتی شما یک ساز موسیقی را می خرید، مانند این است که یک حیوان خانگی و یا یک فرزند به خانه ی خود می آورید و باید از آن به خوبی مراقبت کنید و ساز دف نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه به نکاتی اشاره خواهیم کرد که به شما در مراقبت و نگهداری از سازتان کمک میکند.
- همانطور که گفته شد، اغلب سازهای جهان به رطوبت شدید حساس هستند و ساز دف نیز مانند بسیاری از سازهای جهان در صورت قرارگرفتن در محل مرطوب، به پوست آن آسیب میرسد و صدای آن از بین میرود. در نتیجه اگر جنس دهانه ی سازتان از پوست حیوانات است، از قرار گرفتن در محلّی که رطوبت شدید دارد، خودداری نمایید.
- برای سازتان حتماً هاردکِیس مناسب تهیه کنید و ترجیحاً پس از انجام تمرین، ساز را داخل کِیس قرار دهید.
- از سازتان در برابر ضربه خوردن محافظت کنید زیرا در صورتی که دهانه ی آن آسیب ببیند، نیاز است تا پوست روی ساز را تعویض نمایید و اگر چوب ساز آسیب ببیند، ساز به تدریج غیرقابل استفاده خواهد شد.
اجزای مختلف دف
یکی از نکات مهم پیش از خرید ساز دف، شناخت اجزای آن است. دف متشکل از چهار قسمت مختلف و هر قسمت دارای جنس متفاوتی است که عبارتند از:
- قاب یا بدنه اصلی دف: قاب، کمانه یا کلاف اصلی، چوبی است که سبب اتصال اجزای مختلف دف می شود. معمولا دایره ای به قطر ۵۰ تا ۵۵ سانتی متر و عرض ۵ تا ۶.۵ سانتی متر بعنوان قلاب یا کمانه اصلی بکار می رود. بدنه یا قاب دف ممکن است از جنس های مختلفی باشد.
بهترین جنس بدنه دف، چوب تاک است. اما علاوه براین، از چوب سایر درختان مانند چنار، بید، نارنج و برخی مواقع از گردو نیز برای ساخت قاب دف استفاده می شود. بدنه چوبی دف، طوقه دف نیز نامیده می شود. این طوقه نباید دارای انحنای زیاد و کج باشد. طوقه سالم باید صاف باشد.
- پوست: پوست دف یکی از اجزای مهم است که در کیفیت صدای دف، قیمت و پایداری آن نقش مهمی داشته و در دو نوع طبیعی و مصنوعی (طلقی) ساخته می شود. پوست های طبیعی که برای ساخت دف استفاده می شود، پوست بز، آهو، میش، بزکوهی هستند. اما امروزه بسیاری از نمونه ها، پلاستیک بجای پوست طبیعی در ساخت دف بکار می رود. پوست طبیعی دارای صدای بهتر و قیمت بالاتری است. پوست مصنوعی دارای مقاومت بیشتر اما کیفیت صدای پایین تری است. پوست یکی از معیارهای مهم در انتخاب و خرید دف است.
- حلقه ها یا زنجیرها: تاثیر زیادی در تعیین صداهای مکمل در هنگام نواختن دف دارند. در دیواره داخلی کمان، میخ هایی همچون قلاب نصب می شود که بر روی آنها حلقه های فلزی ۳ تایی یا ۴ تایی و با فاصله ای اندک از دسته پهلویی نصب شده است. حلقه هایی از جنس آهن، مس یا برنج بکار می رود.
- گل میخ ها: گل میخ ها به منظور محکم نگه داشتن پوست روی قاب دف کاربرد دارند. گل میخ ها در قسمت پشت قاب، باعث مهار کمانه پوست توسط میخ های سر تخت می شوند. این گل میخ ها نیز از جنس چوب، مس، آهن و برنج هستند.
- شستی یا شصتی: روی قاب دف و قسمت پشت چوب آن، یک فرورفتگی به منظور قرارگیری انگشت شصت وجود دارد که به آن شستی می گویند.
انواع طوقه دف و کمانه
همانگونه که گفته شد، کلاف دف دارای نام های دیگری ازجمله کمانه یا طوقه نیز هست. برطبق عرض کلاف، دف ها بر دو نوع طوقه پهن و طوقه باریک تقسیم بندی می شوند. دف های با طوق باریک مناسب افرادی هستند که دستان کوچک تری دارند. طوقه پهن نیز برای افراد با دستان بزرگتر مناسب تر است. طوقه و کمانه نیز یکی از معیارهای مهم در هنگام خرید دف محسوب می شود.
از سوی دیگر، کلاف با کمانه دف دارای دو نوع است: کمانه یک کمه و کمانه دو کمه.
- کمانه یک کمه صرفا از یک لایه چوب با ضخامت ۱۵ سانتی متر ساخته می شود. کمانه یک کمه سبک تر است.
- کمانه دو کمه از دو لایه چوب یا ضخامت نصف ساخته می شود که این دو لایه چوب بر روی یکدیگر پرس می شوند. کمانه دو کمه دارای مقاومت بیشتری است. بخصوص نسبت به کج شدن در برابر فشار وارده از سمت پوستی که بر روی آن کشیده می شود، مقاومت زیادی دارد.
نکات مهم هنگام خرید دف
وزن و اندازه: وزن و اندازه دفی که از آن استفاده خواهید کرد، نخستین نکته ای است که هنگام خرید دف باید به ان توجه داشته باشید. اگر دف شما از وزنی متوسط رو به بالا برخوردار باشد، قطعا هنگام نواختن های طولانی مدت سبب خستگی در شما می شود. اندازه دف ها نیز با توجه به گروه سنی که از آن استفاده خواهند کرد از کودکانه گرفته تا متوسط و بزرگ می باشد که انتخاب سایز متناسب با شما بسته به توان دست هایتان و همچنین بزرگی آن ها دارد.
پوست دف: دف ها بطور کلی یا از پوست های طبیعی (عموما پوست بز) تهیه می شوند و یا از پوست های مصنوعی یا همان طلقی ساخته می شوند. دف های طبیعی به مراتب در مقایسه با دف های مصنوعی از قیمت بالاتری برخوردار هستند و البته کیفیت صدای بهتری نیز دارند. منتها بایستی قبل از نواختن، دف هایی که از پوست طبیعی ساخته شده اند را به اصطلاح گرم کنید و مواظب انبساط و انقباض آن نیز باشید که در اثر تغییرات آب و هوایی کاملا کیفیت آن و حتی خروجی صدایشان دستخوش تغییراتی می شود.
ظاهر کلی آن: همیشه حواستان باشد یک دف واقعی سازی است که کاملا گرد و دایره ای شکل باشد نه بیضی مانند! علاوه بر این مورد، سطح پوستی ساز مورد نظر شما نیز بایستی کاملا صاف و هموار باشد و هیچگونه لقی در آن دیده نشود؛ برای فهم این موضوع می توانید دف انتخاب شده خود را بر روی سطحی کاملا صاف همچون شیشه قرار دهید و با چشم های خود ببینید که آیا کناره های دف با شیشه از فاصله برابری برخوردار هستند و یا اینکه خیر برخوردار نیستند.
میزان صدا: چنانچه قصد خرید دف مناسبی برای خود و یا دیگر عزیزانتان کرده اید، باید بدانید که دفی ایده آل تلقی می شود که نه از صدای خیلی تیزی برخوردار باشد و نه صدای آن بیش از حد بَم احساس شود! اگر نوازنده ای هستید که تنها از نوک انگشت های خود برای نواختن با دف استفاده می کنید، مختار به انتخاب و خرید هر نوع دفی خواهید بود اما اگر از جمله نوازندگانی هستید که بصورت هیجانی و همچنین شلاقی از این نوع سازهای ضربی استفاده می کنند، حتما باید دفی را خریداری کنید که در ابتدا صدایی تیز داشته باشد؛ چرا که در گذر زمان صداز تیز ساز مورد علاقه شما نرم تر خواهد شد. ناگفته نماند که هر چه زنجیرهای دور دف و وزن آن ها بیشتر باشد، صدای تولید شده از آن قدرتمندتر خواهد بود.
قیمت دف: قیمت دف اصولا با توجه به جنس پوست، تقارن در ساخت، کیفیت کمانه ساز و همچنین نوع مارک و نام برندی است که آن را تهیه و تولید نموده است. به همین خاطر قیمت این نوع از سازهای ضربی از چند صد هزار تومان آغاز می شود و در سطح حرفه ای به چند میلیون تومان نیز خواهد رسید. منتها چیزی که شما باید در هنگام خرید یک دف فارغ از توجه به قیمت آن در نظر داشته باشید، سطح هنر نوازندگی تان است که باید مطابق با آن اقدام به خرید دف های کوچک و یا بزرگ با مارک های مختلف در بازار نمایید.
