ساز دایره یا داریه

ساز دایره  هم جزئی از ساز های کوبه ای است که در سایز های متفاوتی ساخته می شود. این ساز شباهت بسیاری به دف دارد اما نسبت به دف کوچک تر است و صدای آن  متفاوت است . اگر دوست دارید در مورد تاریخچه و نحوه ی نواختن از این ساز بدانید توصیه می کنیم این مقاله را بخوانید. داریه از جمله سازهای کوبه ای است که در اندازه های مختلفی ساخته شده و حداکثر قطر آن به 50 سانتی متر می رسد.ساز دایره از یک طوق چوبی باریک تشکیل شده که یک طرف آن را پوست کشیده اند. جنس پوست دایره از پوست آهو ، بز یا بره می باشد. به وسیله انگشتان دو دست نواخته می شود.در بیرجند بعضی از دایره ها دوازده ترک می باشند و به صورت دوازده ضلعی ساخته می شوند. این دایره فقط دارای شکلی متفاوتند و از نظر صدا یا شیوه نواختن هیچ تفاوتی با سایر دایره ها ندارند.

خصوصیات و ویژگی های ساز

همان طور که در بالا بیان کردیم، ساز داریهرا در اندازه ها و ابعاد مختلف می سازند منتها تفاوتی در صدای نهایی ساز ایجاد نخواهد شد؛ اما نکته ای که در این جا قابل بررسی است، این است که ساز دایره را در مناطق و نواحی مختلف بر اساس آداب و رسوم آن ناحیه، با تکنیک های مختلفی می نوازند؛ حتی گاهی ممکن است در ساختار آن نیز تغییراتی ایجاد کنند.به طور مثال در روستایی در کرمان به نام ده نو، اهالی منطقه روی پوست دایره، روده های گوسفند را به صورت ضربدری می کشند. به این ترتیب پوست دایره صدایی ترکیبی شبیه به درام ایجاد می کند. هم چنین در روستایی در زرند به نام سی ریز از ساز دایره هنگام رقص چوب (چوب بازی= چوچاپ) استفاده می کنند. این در حالی است که در روستاهای دیگری که این رقص مرسوم است؛ از سازهای دهل و نقاره استفاده می کنند.

دایره نوازی در ایران باستان

برای شناخت ساز داریه به ایران باستان می رویم. آن زمان که درویشان و عرفا به هنگام رقص سماع از سازهایی نظیر عود و بربط و دایره استفاده می کردند. رسمی که هم چنان پس از گذشت سالیان طولانی در برخی از نقاط ایران باقی است. به طور مثال درویشان و زرتشتیان کرمان از نوعی ساز به نام دپ در مراسم های عرفانی خود استفاده می کنند منتها شیوه ی نواختن این ساز میان این دو گروه متفاوت است.

به طور مثال زرتشتیان در جشن های تیرگان، مهرگان و سده ساز دایره را با نواختن ضربات انگشتان دو دست به صدا وا می دارند و اشعاری به زبان پارسی دری نیز همراه آن می خوانند؛ این در حالی است که درویشان نعمت اللهی ساز دایره یا همان دپ را با یک دست گرفته و با دست آزاد به تمامی قسمت های پوست و حتی طوقه ی چوبی آن ضربه می زنند. اخیرا دف کردستان جایگزین دپ شد اما هم اکنون نوازندگان خانقاه ها به دپ نوازی اصیل ایرانی روی آورده اند چرا که استفاده از هر ساز در مکان مناسب خود زیبایی دارد.

شناخت ساز دایره، سازی با اصالت ایرانی

همان طور که بیان کردیم؛ ساز داریه را در نواحی مختلف به گونه های متنوعی می نوازند. به طور مثال در برخی نقاط این ساز را مانند دف، دو دستی روبروی صورت گرفته و می نوازند. در برخی نقاط دیگر نوازنده نشسته و دایره به پای خود تکیه داده است و در این حالت به نوازندگی می پردازد. البته باید بگوییم که صدای تولید شده در شیوه های مختلف نواختن تغییر نکرده و فقط ریتم آهنگ و تکنیک های نواختن ساز تغییر می کند.

به طور کلی سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی به دوران قبل از اسلام باز می گردند که البته در آن زمان نام های دیگری داشتند. بررسی حکاکی های به جا مانده از ایرانیان باستان و هم چنین متون و کتیبه های تاریخی توسط باستان شناسان و تاریخ نگاران، نشان می دهد که سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی قدمتی چند هزار ساله دارند.

خوشبختانه این سازهای اصیل ایرانی هم چنان اصالت خود را حفظ کرده اند و مشتاقان بسیاری دارند. لازم به ذکر است که این سازها در کشورهای همسایه نیز نواخته می شوند چرا که در آن زمان، کشورهای همسایه نیز جزء ایران بودند و در تاریخ ایران باستان نقش بسزایی داشتند. به همین دلیل اصالت این سازهای کوبه ای در آن مناطق نیز حفظ شده است.

نحوه نواختن ساز دایره

از آنجایی که این ساز دارای اندازه های مختلف است با تکنیک نوازندگی متنوع در اکثر مناطق اجرا می شود. در جدار چوبی دایره سوراخی وجود دارد که نوازنده انگشت شست دست راست خود را داخل آن می گذارد و بوسیله ی آن ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست، بر آن می کوبد. نوازنده در حین کوبیدن بر پوست ، ساز را کمی سریع حرکت می دهد تا زنجیرهای کوچکی که به آن متصل شده است صوتی زنگوار حاصل کنند.دایره غیر از ایران در کشورهایی همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین رواج دارد.

تفاوت ساز داریه و دف

دایره، یکی از سازهای کوبه ای است. این ساز، شبیه دف است و تفاوت این دو در آن است که دف، معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن نصب شده، همچنین دایره از دف کوچک تر است. این خصوصیات صدای این دو را متفاوت می کند.به ساز دایره در ابعاد بزرگتر ، «دف» می گویند. این تفاوت ، اندازه صدای دو ساز را نیز متفاوت می کند و در واقع دف نسبت به دایره از صدای بم تری برخوردار است.دف از کلمه عبری «تف» به معنی زدن و کوبیدن گرفته شده است. این کلمه در زبان سومری «دوب» و در زبان اکدی «دوپو» یا «توپو» خوانده می شد. سپس به زبان آرامی وارد و تبدیل به «دوپ» شد و در عربی به «دُف» و سپس به «دَف» تغییر نام پیدا کرد.