ساز جُنبش چیست؟
ساز جنبش، یک ساز اختراع شده منحصر به فرد در تاریخ موسیقی ترکیه، با ترکیبی خلاقانه از سازهای متفاوت، سریعا جایگاه خود را در زمینه موسیقی جهانی یافته است. این ساز، در دهه 1930 به دست علی زین العابدین اختراع شده و به ثبت رسیده است.با ساختاری که از ترکیب عود خاورمیانه و بانجو آمریکایی بهره گرفته، جُنبش با ظاهری جذاب و قابل شناسایی، به عنوان یکی از سازهای پرکاربرد در موسیقی کشور ترکیه و مناطق مختلف جهان شناخته میشود.در این مطلب، به بررسی تاریخچه، ساختار و نقش جُنبش در موسیقی ترکیه خواهیم پرداخت.
ساختمان و شکل ظاهری ساز جنبش
ساختمان ساز جنبش تشکیل شده از سازهای بانجو آمریکایی و عود خاورمیانه ای است. در اصل سیم های ساز و تنظیمات آن شبیه عود و شکل کاسه و ظاهر آن شبیه ساز بانجو است. در واقعا اگرچه این ساز با الهام از عود ساخته شده است اما با توجه به تغییرات به وجود آمده و شکل پیکر بندی جدیدی که پیدا کرد ظاهری بسیار متفاوت از ساز عود پیدا کرد.جنبش های استاندارد فرت بندی ندارند و دستهی قابل تنظیمی دارند که به نوازنده این امکان را میدهد تا با توجه به سیم ها زاویهی دسته را کمی تغییر دهد. کاسه ی ساز از جنس فلز بوده اما مدل های چوبی آن هم ساخته شده بود که به علت صدای کمتر مورد استقبال قرار نگرفتند.
تاریخچه ساخت
بعد از جنگ استقلال ترکیه، زین العابدین تصمیم گرفت تا نماد هنری تازه ایبرای نشان ترکیه خلق کند. او شرکت خانوادگی خود را از ساخت اسلحههای نظامی به کمپانی ساخت آلات موسیقی تغییر داد. زین العابدین در مدت ملاقات با بنیان گذار جمهوری ترکیه «آتاتورک» ، از یکی از اختراعات خود رونمایی کرد. این اختراع یک ساز موسیقی ارزان و قابل حمل بود که با توجه به ساختمان ساز و مواد به کار رفته، شکستن و آسیب رساندن به آن نیز خیلی دشوار بود.
ساز زین العابدین هم قادر به نواختن موسیقی شرقی بود و هم با چرخش گردن و تغییر تنظیمات امکان نواختن موسیقی غربی را داشت. این ساز که «جنبش» نام گرفت، یک ساز مدرن برای یک کشور مدرن بود.ساز جنبش ارزان بود و به همین دلیل مردمی که توانایی خرید آلات موسیقی گران قیمت را نداشتند به سرعت از آن استقبال کردند و این ساز به یکی از محبوب ترین سازهای طبقه پایین تر جامعه و اقلیت های قومی مثل رومی، یهودی، کردی و… تبدیل شد. اما از سال 1960 استفاده از ساز جنبش بین اقلیت ها کاهش یافت و این ساز بیشتر به عنوان سازی که در مراسم ها و با همراهی سازهای دیگر نواخته میشد مورد پذیرش عموم قرار گرفت.
هدیه ساز جُنبش به شاه ایران
در تاریخ پنجم تیر ماه 1313، ساز جُنبش توسط مخترعش به نام علی زین العابدین به شاه ایران (رضاشاه) به عنوان هدیه اهدا شد.ساز هدیه داده شده به رضاشاه با صدف مزین شده بود و در حال حاضر در کوشک احمدشاهی به نمایش گذاشته شده است.ساز حاوی منقوش به پرچم ایران و ترکیه میباشد.در پشت ساز، علی زین العابدین نیز نوشته دارد که از آن به عنوان کمترین هدیه به همایون شاهنشاهی اشاره کرده است.
