ساز کوبه ای به ساز‌هایی گفته می‌شود که تولید صدا در آن‌ها از طریق ضربه زدن انجام می گیرد. این ضربه ها می‌تواند با دست یا به کمک چوب و مضراب انجام شود. وظیفه اصلی با سازهای کوبه‌ای اجرای ریتم یا نگه داشتن ضرب و ریتم در قطعه موسیقی است. سازهای کوبه‌ای یا ممبرافون به 2 دسته سازهای کوبه‌ای با کوک معین (مانند ساز هنگ درام) و سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین (مانند انواع طبل‌ها) تقسیم می‌شوند. تنوع سازهای کوبه‌ای خیلی زیاد است؛ برخی در دسته سازهای ایرانی و برخی دیگر در دسته سازهای موسیقی غربی جای می‌گیرند. ما در این مقاله شما را با انواع سازهای کوبه‌ای موسیقی غربی آشنا خواهیم کرد.
ساز کوبه ای چیست؟
سازهای کوبه ای سازهای ضربی هستند که از طریق ضربه، تکان، سایش، خراش یا هر عمل دیگری که منجر به نوسان شود، تولید صدا کند. وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه ای معمولاً اجرای ضرب‌آهنگ (ریتم) در متن آهنگ است، ولی توانایی اجرای ملودی را هم دارند.سازهای کوبه ای را عموماً می‌توان به دو دستهٔ سازهای کوبه ای با کوک معین مثل زیلوفون و سازهای کوبه ای با کوک نامعین مثل انواع طبل تقسیم کرد.
سازهای کوبه ای با کوک معین
در این مدل سازها، صدا با توجه به طول، ضخامت و جنس تیغه‌ها یا بدنهٔ ساز مشخص می‌شود. از جملهٔ این سازها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زایلوفون و بلز
- ماریمبا
- ویبرافون
- چلستا
- گلوکن‌اشپیل
سازهای کوبه ای با کوک نامعین
در این نوع ساز کوبه ای و سازهای ضربه ای، صدا به طور واضح قابل تعیین نیست و با توجه به نحوهٔ نواختن ساز توسط نوازنده، متغیر است. از جملهٔ این سازها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طبل
- دایره زنگی
- سنج
- مثلث
- دمام
- دف
- ماراکا
- قاشقک
انواع دیگر سازهای کوبه ای
علاوه بر سازهای کوبه ای با کوک معین و نامعین، انواع دیگری از سازهای کوبه ای نیز وجود دارند که با روش‌های مختلفی صدا تولید می‌کنند. از جملهٔ این سازها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاخون
- بندیر
- هنگ درام
- سازهای کوبه ای الکترونیکی
سازهای کوبه ای نقش مهمی در موسیقی دارند و در بسیاری از سبک‌های موسیقی از جمله موسیقی کلاسیک، جاز، پاپ، راک و فولک استفاده می‌شوند.
ساز های کوبه ای غربی
1-ساز درامز
از پرکاربردترین آلات کوبه ای موسیقی است که بسیاری نوازندگان به طور حرفه‌ای آن را می نوازند. این ساز با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود که از مشهور ترین آن‌ها می‌توان به درام، درامز، درام کیت یا ست درام اشاره کرد. این نام‌ها همه به مجموعه‌ای از سازهای ضربی یا کوبه ای همچون طبل، سنج و .. که روی پایه‌های مخصوص و اتصالات خاص قرار می‌گیرند اطلاق می شود. مجموعه همه‌ی این سازها در کنار هم در قالب یک ساز جدا شناخته می‌شود که به نوازنده‌ی آن نیز درامر گفته می‌شود.
2- تمپو
تمپو یکی دیگر از سازهای کوبه‌ای است که یک طرف آن پوست کشیده شده و طرف دیگر آن باز است. ساز تمپو در دو نوع سفالی و فلزی وجود دارد که نوع سفالی آن دارای قدمت بیشتری است. در ایران از این ساز بیشتر برای افکت‌های صوتی استفاده می‌کنند. نوازنده ساز تمپو هنگام نواختن ساز را بین دو پا و یا گاه زیر بغل می‌گذارد و با کف دستان خود بر پوست ساز ضربه می‌زند.
3- کاخن
کاخن (یا کاخون) سازی شبیه به یک صندوق مکعب مسطتیل است. کاخن یک لغت ایتالیایی به معنی جعبه یا صندوق است. نوازنده برای نواختن ساز کاخن روی ساز می‌نشیند و با کف دست‌های خود به بدنه ساز ضربه می‌زند. جالب است بدانید درون جعبه ساز سیم‌هایی از جنس سیم‌های ساز گیتار نصب شده تا هنگام ضربه زدن به جعبه سیم‌ها نیز به صدا درآیند.
4. تومبا
ساز تومبا نیز مانند درامز از مجموعه چند ساز کوبه‌ای تشکیل شده است. در مجموع سه طبل بزرگ و دو طبل کوچک اجزای تشکیل دهنده ساز تومبا هستند که آموزش این ساز را با طبل‌های کوچک شروع می‌کنند و با پیشرفت در ساز یک طبل به آموزش اضافه می‌شود تا نهایتا نوازنده به نواختن ۵ طبل مسلط شود. این ساز با هر دو دست نواخته می‌شود و دارای دامنه صوتی مطلوبی است.
5- بانگو
بانگو یک ساز آفریقایی کوبایی است که از دو طبل در دو سایز مختلف ساخته می‌شود. از بانگو در سبک‌های مختلف مانند سان کوبایی، سالسا و جاز آفریقایی- کوبایی و … استفاده می‌شود. جالب است بدانید در اسپانیا به طبل بزرگتر hembra (زن) و به طبل کوچکتر macho (مرد) می‌گویند.
6- هنگ درام
هنگ درام یک ساز کوبه‌ای ملودیک است که با ضربه کف دست نواخته می‌شود. این ساز از دو صفحه قوسی فلزی ساخته شده که روی صفحه‌ی رویی هرکدام از نت‌های موسیقی در یک فضای مشخص به شکل دایره یا بیضی فرو رفته تنظیم شده اند.
7-تیمبال
تیمبال دو ساز کوبه‌ای فلزی است که روی یک پایه فلزی نصب شده اند. تیمبال نسبت به ساز بانگو دارای صدایی شفاف‌تر است. این ساز در اکثر سبک‌های موسیقی مانند پاپ، جاز، راک و … کاربرد دارد.
یکی از بهترین انواع سازهای کوبه ای
تنبک
تنبک کوچک یکی از محبوب‌ترین سازهای کوبه‌ای در ایران است. این ساز از یک پوسته سفالی یا چوبی با دهانه‌ای کوچک تشکیل شده است که با پارچه یا پوست حیوانات پوشانده می‌شود. تنبک با ضربه زدن انگشتان یا ناخن‌ها به سطح آن نواخته می‌شود.تنبک در انواع مختلفی وجود دارد که هر یک صدای منحصر به فرد خود را دارند. برخی از رایج‌ترین انواع تنبک عبارتند از:
- تنبک کوچک: این نوع تنبک کوچک ترین نوع تنبک است و صدای زیری دارد.
- تنبک متوسط: این نوع تنبک اندازه متوسطی دارد و صدایی متوسط دارد.
- تنبک بزرگ: این نوع تنبک بزرگ‌ترین نوع تنبک است و صدای بمی دارد.
تنبک در موسیقی ایرانی کاربردهای مختلفی دارد. این ساز معمولاً به عنوان ساز همراهی در موسیقی سنتی ایرانی استفاده می‌شود. همچنین، از تنبک در موسیقی نواحی مختلف ایران نیز استفاده می‌شود.
