ساز ژاپنی تعداد زیادی دارد و موسیقی غنی این کشور مانند ایران بی نهایت است،همچنین ساز های ژاپنی تاثیر زیادی در موسیقی امروزی دارند. موسیقی شرقی آسیا همیشه پر از رمز و راز بوده و غنی . بسیاری از ملودی هایی که امروزه در موسیقی استفاده می شود پیشینه ای قدیمی در تاریخ موسیقی شرق آسیا دارند. ژاپن، یکی از کشورهایی است که از نظر فرهنگ و هنر بسیار غنی بوده و تمدن آن به قبل از میلاد مسیح باز میگردد.
این کشور کهن مثل ایران دارای سازهای سنتی خاص خود است که در مراسم های مختلفی از آنها استفاده می شود. امروزه سازهای سنتی ژاپنی نیز مانند سازهای سنتی کشورمان، به فراوانی در ملودی ها و تنظیم های جدید استفاده می شود و می توان گفت که موسیقی پاپ ژاپن با موسیقی محلی و فولک آن کشور عجین شده است. در این مطلب سعی می کنیم تا تعدادی از سازهای معروف این کشور را به شما معرفی کنیم.
ساز ژاپنی شاکوهاچی (shakuhachi)
شاکوهاچی، یک فلوت ژاپنی است که از جنس نی ساخته شده است .فلوت بامبو که اکنون با نام شاکوهچی شناخته میشود در قرن شانزدهم در ژاپن توسعه یافت و به آن شاکوهاچی فوک نیز میگویند.انتهای فلوت شاکوهاچی به شکل مایل به سمت بیرون ساز تراشیده شده و یک قطعه ی کوچک از عاج فیل یا استخوان در لبهٔ آن قرار داده شده تا به نوازنده این اجازه را بدهد تحریر های گوناگونی را در صدا ایجاد کند. انتهای قیفی شکل یا شکمبه شامل الوار کندهٔ چوب و گیاه خیزران همراه ریشههای انتهایی آن است. بدنه به طور طبیعی یا به طور مصنوعی یا ساختگی روی انتهای قیفی شکل به دلایل زیبایی شناختی خم شده است.
ساز ژاپنی شامیسن (shamisen)
شامیسن که از 3 سیم ساخته شده است، از سازهای کشور ژاپن و سازی سنتی بوده که با مضرابی به نام باچی نواخته میشود. تلفظ ژاپنی این ساز معمولاً شامیسن است، اما گاهی آن را جامیسن نیز می نامند. در گذشته و دوره ی ادو ( از سال ۱۶۰۳ تا ۱۸۶۸ میلادی)، این ساز را سامیسن نامگذاری کردند؛ اما به مرور زمان نام شامسین را به عنوان اسم رسمی این ساز انتخاب کردند. ساختار ظاهری شامیسن با توجه به سبکی که نواخته میشود با یکدیگر تفاوت دارند. به عنوان مثال ساز مورد استفاده برای نواختن درتئاتر های کابوکی استفاده می شوند دارای دسته ی نازک و سبک می باشد تا نوازنده بتواند به هنگام نواختن به راحتی بر روی صحنه جابجا شود و نوازندگی کند.
اما شامیسنی که برای همراهی با نمایشهای بونراکو که نوعی خیمه شب بازی ژاپنی است استفاده می شود دارای دسته ای بلند و قطور است تا با موسیقی این سبک تطابق بیشتری داشته باشد. به دسته ی این ساز سائو (Sao) می گویند و اغلب از سه و یا چهار تکه چوب تشکیل شده است که در یکدیگر قفل می شوند. این ساز که دارای سه سیم است به گونه ای طراحی شده تا نوازنده بتواند اجزای آن را به راحتی از یکدیگر جدا کرده و به هنگام حمل آسان باشد. سیم های این ساز عمدتا از جنس ابریشم هستند اما به دلیل گرانی آن ها گاهی از سیم های نایلونی نیز در این ساز استفاده می شود.
ساز ژاپنی کوتو (koto)
کوتو یک ساز ژاپنی و ساز ملی ژاپن است که در قرن ۱۶ میلادی ابداع شده است و از چوب درخت (Paulownia) ساخته می شود و تقریباً ۱۸۰ سانتی متر طول دارد. متداول ترین نوع این ساز از ۱۳ سیم تشکیل شده که شامل پل های متحرکی بر روی صفحه ی چوبی است و به انتهای گوشی های کوک متصل می شود و برای نواختن قطعات مختلف احتمالاً به کوک متفاوت نیاز دارند.
کوتوهای ۱۷ سیم نیز رایج هستند و به عنوان سازهای باس به شمار می روند.این ساز شباهت زیادی به قانون، ژِنگِ چینی، یاکوتای مغولی و گایاگومِ کره ای دارد.این ساز معمولاً با استفاده از سه انگشت نواخته می شود که کاربرد آن به این صورت است که روی سه انگشت اول دست راست مضراب قرار میگیرد و با همان ها نواخته می شود.
ساز بیوا (Biwa)یک ساز ژاپنی
بیوا یک عود ژاپنی چوبی با گردن کوتاه است و در قرن هفتم میلادی از یکی از سازهای چینی به اسم پیپا الهام گرفته شد.این ساز به طور سنتی در داستان سرایی استفاده می شود. بیوا یک ساز زهی است که ابتدا در چین محبوبیت یافت و سپس در سراسر آسیای شرقی گسترش یافت و سرانجام در دوره نارا (۷۱۰-۷۹۴) به ژاپن رسید. معمولاً ۶۰ تا ۱۰۶ سانتیمتر طول دارد، این ساز از بدنهای به شکل قطره آب با گردن کوتاه، معمولاً با چهار سیم و گاهی اوقات پنج سیم ساخته میشود.
در ژاپن، بیوا معمولاً به جای انگشتان با باچی نواخته می شود و اغلب برای نواختن گاگاکو استفاده می شود. یکی از معروف ترین کاربردهای بیوا برای خواندن داستان هایکه، یک وقایع جنگی از دوره کاماکورا (۱۱۸۵-۱۳۳۳) است. در قرنهای گذشته، غالبا نوازندگان این ساز راهبان نابینا بودند که هنگام خواندن متون مقدس از بیوا به عنوان همراهی استفاده می کردند.
داستان های اساطیری مبارزه بین نیروی خیر و شر با آن (به شکل ترانه) آوازخوانی می شود (The Tale Of The Heike) نام دارد و به همین دلیل یکی از مدل های ساز بیوا که صفحه ی آن نسبت به مدل های دیگر بزرگ تر است (Heike-Biwa) نام دارد. طبق روایات بودایی این ساز توسط (Benten) یکی از خدایان زنِ این کشور انتخاب شده و سازی است که (Benten) با استفاده از آن آب را خلق کرده است.
ساز ماهی چوبی (Wooden Fish) ژاپن
ماهی های چوبی که به آن (Wooden Bell) نیز میگویند اغلب در مراسمی که معمولاً شامل خواندن سوتراها، مانتراها یا دیگر متون بودایی است استفاده می شود. در آیین بودایی، ماهی های چوبی برای حفظ ریتم در هنگام آواز خواندن به کار می روند.ماهیهای چوبی در اندازهها و اشکال مختلفی وجود دارند، از ۱۵۰ میلیمتر گرفته که برای استفاده افراد عادی یا تمرین روزانه می باشد تا ۱.۲ متر که برای استفاده در معابد است.
طرح اصلی این ساز کاملا شبیه ماهی می باشد اما در اشکال مختلفی تولید می شود.این ساز با فلس های ماهی در بالای آن تراشیده شده است ومروارید بر روی دسته (به عنوان نماد وحدت) ، از این رو ساز به همین دلیل ماهی چوبی خوانده می شود،که در بودیسم ماهی ، که هرگز نمی خوابد ، نماد بیداری است. بنابراین ، یادآوری این است که راهبان مداح باید بر روی خود تمرکز کنند.
ماهی های چوبی اغلب در معابد چینی در سمت چپ محراب، در کنار یک کاسه زنگ قرار می گیرند که همتای کوبه ای فلزی آن است. ماهی های چوبی اغلب بر روی یک کوسن گلدوزی شده کوچک قرار دارند تا از صداهای ناخوشایند ضربات ناشی از خوابیدن ماهی بر روی سطح میز و همچنین برای جلوگیری از آسیب رساندن به ساز جلوگیری کند.این ساز نزد بودایی ها نقش بسیار مهمی دارد و عموما برای تمرکز کردن از این ساز استفاده می کنند.
روایات و داستان های ساز ماهی چوبی
یکی از روایاتی که برای این ساز وجود دارد، در گذشته مردی از ژاپن برای یوگا به چین سفر کرد و پس از آن به سمت هند روانه شد. در مسیر رودخانه ای را دید که با سرعت زیادی در حال حرکت بود؛ ناگهان ماهی بزرگی از داخل آب آمد و مرد را به آنسوی رودخانه برد. ماهی از مرد درخواست نمود تا مسیر رودخانه را به سمت بودا برای ماهی ترسیم کند. انجام این درخواست برای مرد ۱۷ سال طول کشید و پس از آن دوباره مرد به ژاپن بازگشت و این ساز را اختراع کرد.
جدای از داستان های اساطیری که برای این ساز وجود دارد، این ساز را در کنار سازهای دیگر به عنوان مکمل و ساز ریتمیک استفاده می کنند وغالباً در طی آیین هایی که معمولاً شامل تلاوت است ، استفاده می شود سوترا, مانترا ، یا دیگر متون بودایی.
این ماهی چوبی به طور عمده توسط مریدان بودایی در کشورهای چین, ژاپن,کره ، و دیگر کشورهای آسیای شرقی از آن استفاده میشود.همچنین ماهی چوبی اغلب برای آداب و رسومی استفاده می شود که تلاوت متن ضروری است. در مراسم تشییع جنازه ، مردم ممکن است در موکب ها راه بروند در حالی که ماهی های چوبی را با ریتمی آهسته و هماهنگ صدا می کنند.اهداف دیگر ممکن است شامل دعا برای باران باشد.
در آیین کنفوسیوس ، ماهی های چوبی را در فواصل زمانی مشخص ضرب می کنند تا مراحل خاصی از مراسم در معبد را نشان دهد. در آیین بودا ، این شعارها به نام شعار بودا زده می شود.ماهی چوبی نماد توجه بیدار است. همچنین می تواند نماد ثروت و فراوانی باشد.
ساز کوگیو (kokyū) شرقی
کوگیو یک ساز زهی سنتی ژاپنی است که با آرشه نواخته می شود. گونهای از این ساز نیز در اوکیناوا وجود دارد که اوکیناوا کوچو نامیده میشود.کوگیو، مانند شامیسن، ریشه در اوکیناوا دارد. اگرچه شبیه به هوکین چینی است، اما در واقع از طریق رباب از اندونزی و مالزی به اوکیناوا آمده است.این ساز از نظر ساخت شبیه به (shamisen) است و به عنوان نسخه کوچکتری از آن ساز ظاهر می شود. قد آن ۷۰ سانتی متر است و گردن آن از آبنوس و بدنه ای توخالی از چوب نارگیل ساخته می شود.
کوگیو در ژاپن مربعی شکل و در اوکیناوا کاملا دایره ای می باشد. سه سیم یا به ندرت چهار سیم دارد و به صورت عمودی و با آرشه ای از موی اسب نواخته می شود. اغلب همانند شامیسن کوک می شود اما یک اکتاو بالاتر است. کوگیو قبلاً به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از گروه سانکیوکو، همراه با کوتو و شامیسن استفاده می شد.این ساز شباهت بسیار زیادی به کمانچه ی ایرانی و رباب دارد.
ساز تایکو (Taiko) از شرق
تایکو در فرهنگ فولکلور ژاپنی منشأ اسطورهای دارد، اما سوابق تاریخی نشان میدهد که تایکو از طریق نفوذ فرهنگی چین و کره در اوایل قرن ششم پس از میلاد به ژاپن وارد شد. سفال هایی از دوره هانیوا که طبل های تایکو را به تصویر می کشد نیز یافت شده است. برخی از تایکوها شبیه سازهایی هستند که از هند سرچشمه می گیرند. شواهد باستان شناسی نیز این دیدگاه را تایید می کند که تایکو در قرن ششم در دوره کوفون در ژاپن وجود داشته است. عملکرد آنها در طول تاریخ متفاوت بوده است، از ارتباطات، اقدام نظامی گرفته تا همراهی تئاتر، مراسم مذهبی و اجرای کنسرت.
در دوران مدرن، تایکو همچنان نقش اصلی را در جنبشهای اجتماعی اقلیتها در داخل و خارج ژاپن ایفا می کند.این ساز با توجه به روش هایی که تولید می شود ممکن است چندین سال زمان ببرد تا روند ساخت ساز کامل شود.تایکو درام در جنگ نیز کاربرد بسیاری داشته و بیشتر برای نظم دادن به پیاده نظام و ترساندن جوخه ی دشمن استفاده می شد. این ساز نیز مانند بیوا مقدس شمرده می شود و تصویری از یک مرد در حال نواختن تایکو،یک نماد مقدس در ژاپن است.
فرهنگ موسیقی ژلپنی
امروزه وقتی مردم ژاپن صحبت از موسیقی میكنند عباراتی مثل هوگاكو و یوگاكو دائماً شنیده میشود. این كلمات ریشه در این نظریه دارند كه موسیقی (گاكو) به طور كلی به موسیقی ژاپن و موسیقی غرب تقسیم میشود.هوگاكو به معنی «موسیقی ژاپنی» و یوگاكو به معنی «موسیقی غربی» است. مفاهیم واقعی این واژگان كمیپیچیدهتر از یك تقسیم بندی ساده است. پس بیائید هوگاكو و یوگاكو را از دیدگاهی ك ژاپنی بومیو با توجه به سه حوزهی «هنر موسیقی»، «موسیقی محلی» و «موسیقی پاپ» مقایسه كنیم. این حوزهها متعاقباً در تقسیمبندی موسیقی به كار میروند و به اصطلاح «نمونههای آرمانی» را میسازند اما لزوماً مفهوم و جوهرهی موسیقی را به تصویر نمیكشند.
«هنر موسیقی» دلالت بر موسیقیای دارد كه شنوندگان آن افراد سطح بالای جامعه و بزرگان هستند؛ آهنگسازان این موسیقی را میتوان شناخت؛ نُتهای این نوع موسیقی از قبل نوشته شده است؛ سالهای زیادی است كه مردم این نوع موسیقی را پذیرفتهاند و هدف آن ارزشهای هنری است.شنوندگان موسیقی محلی، مردم منطقهای هستند؛ آهنگسازان آن ناشناختهاند؛ و از طریق انتقال و بیان شفاهی انتشار مییابد؛ مردم این نوع موسیقی را سالهای متمادی است كه پذیرفتهاند و هدف آن وحدت احساسات و عواطف مردم جامعه است.
«موسیقی پاپ (عامهپسند)» شنوندگان زیادی را به خود اختصاص داده است. آهنگسازان مشخصی دارد؛ از طریق ابزاری كه صداها را ضبط میكند، پخش میشود؛ و مدت زمان مقبولیت این نوع موسیقی تقریباً كوتاه است. هدف آن نیز منفعت مالی است.در ابتدا میخواهیم ببینیم كه هنر موسیقی در ژاپن چه جایگاهی دارد. مثلاً یك نوع موسیقی كوتو به نام ساك یوكو ساختهی یاتسوهاشی كنگیو نمونهای از موسیقی ژاپنی (هوگاكو) است.
برعكس آن، اثر اركستری نوشتهی آهنگ سازان ژاپنی مثل تاكمیتسوتارو كه موسیقی را در غرب آموزش دیده، به عنوان موسیقی «غربی-ژاپنی» (یوگاكوی ژاپنی) شناخته میشود.همانطور كه از این مثالها پیداست، پایه و اساس تقسیمبندی موسیقی ژاپن به هوگاكو و یوگاكو، نه بر اساس محل تولد آنها بلكه بر اساس سبك موسیقی است.
موسیقی بی کلام و سنتی ژاپنی
موسیقی بی کلام و سنتی ژاپنی یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی و تأثیرگذاری در فرهنگ ژاپن است. این نوع موسیقی به عنوان یکی از عوامل مهم در تأثیر بر روحیه و روانیات افراد در ژاپن شناخته شده است.موسیقی سنتی ژاپنی از قرنهای گذشته در فرهنگ و هنر ژاپن تأثیرگذار بوده است و هنوز هم در بسیاری از مراسم و رسوم ژاپنی به کار گرفته میشود.
این نوع صداها از سازهای متنوعی مانند شاکُهاچی، کوتسو، شامیزِن، بیوا و… تشکیل شده است و با ترکیب صدای این سازها با هم، موسیقی آرامش بخش و سرشار از حس و حالات مختلفی مانند شادی، غم، اندوه و ملایمت را ایجاد میکند. این نوع موسیقیها به عنوان یک روش درمانی برای کاهش استرس و افزایش آرامش در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار میگیرد. از جمله اشکال مشهور موسیقی بی کلام ژاپنی میتوان به آهنگهایی با عنوان “ساکورا”، “ریور فلوز این یو” و “تِن ریو-جیوشی” اشاره کرد.