دف یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین سازهای موسیقی در ایران و بسیاری از کشورهای همسایه است. این ساز در گروه سازهای کوبه‌ای قرار می‌گیرد و قدمتی طولانی دارد. دف در فرهنگ و هنر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و در بسیاری از مراسمات مذهبی، سنتی و عرفانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دو ضربه‌ای مهم برای آموزش دف زدن
در آغاز این مقاله، که به آموزش ابتدایی ساز دف اختصاص دارد، مهم است که با تقسیم‌بندی سطح این ساز آشنا شویم تا بتوانیم دو حرکت اصلی در دف‌نوازی را به درستی یاد بگیریم. لذا در این مرحله، صفحه‌ی دف را به سه بخش اصلی یعنی مرکز، میانه و حاشیه تقسیم می‌کنیم. این تقسیم‌بندی به ما کمک می‌کند تا بدانیم در هر ضربه‌ای که در مراحل اولیه آموزش دف فرا می‌گیریم، باید به کدام قسمت از ساز نفوذ کنیم.
آموزش ضربه تم در دف زدن:
ضربه تم اولین و یکی از مهم‌ترین ضربات در دف نوازی است که صدای بم و غنی تولید می‌کند. این ضربه با استفاده از دست راست در ناحیه میانی دف نواخته می‌شود. در شیوه نت‌نویسی ما، این ضربه با علامت خاصی مشخص می‌شود.نکته مهم این است که نوازندگان راست‌دست این ضربه را با دست راست و نوازندگان چپ‌دست با دست چپ اجرا می‌کنند. در این آموزش، فرض بر این است که نوازنده راست‌دست است.برای اجرای ضربه تم، ابتدا باید شست دست راست خود را در تماس با قسمت میانی کمانه دف قرار دهید.سپس:
1. دست خود را به آرامی به سمت داخل و پایین فشار دهید تا صدای بم و پرحجم تولید شود.
2. در این مرحله، تأکید کنید که پنجه دست به آرامی و به طور یکنواخت بر روی سطح دف قرار بگیرد تا از تولید صداهای ناخواسته جلوگیری شود.
3. برای بهبود تکنیک، چندین بار این ضربه را تکرار کنید و به صدای تولید شده توجه کنید، سعی کنید به تدریج قدرت ضربه و کنترل بر آن را افزایش دهید.
نکات مهم در اجرای ضربه تم دف:
تنش و شل بودن دست: در هنگام اجرای ضربه تم، دقت کنید که دست شما نه خیلی منقبض باشد و نه به اندازه‌ای شل که کنترل را از دست بدهید. ایجاد فشار بیش از حد بر روی دست‌ها می‌تواند باعث خستگی زودهنگام گردد.
حرکت مچ دست: برای اجرای این حرکت، لازم است که مچ دست خود را به طور کامل حرکت دهید. این امر به ویژه برای هنرجویانی که تازه وارد مراحل ابتدایی یادگیری دف هستند، بسیار مفید خواهد بود.
چسباندن انگشتان: در هنگام زدن این ضربه، انگشتان باید به هم چسبیده باشند و نباید از هم باز شوند؛ این کار به تولید صدای بهتری کمک خواهد کرد.
مراقبت از تماس دست با صفحه: پس از اجرای ضربه، به هیچ عنوان نباید کف دست شما بر روی صفحه دف قرار گیرد، زیرا این کار موجب خفه شدن صدای دف می‌شود.
آموزش ضربه کناره یا بک در دف زدن:
ضربه کناره که به آن ضربه بک نیز گفته می‌شود، صدای نازکی تولید می‌کند و علامت آن در نت‌نویسی، علامت بک است. برای نواختن این ضربه، ابتدا باید شماره انگشتان دست را به خاطر بسپارید:
- انگشت شست: ۱
- انگشت اشاره: ۲
- انگشت میانی: ۳
- انگشت حلقه: ۴
- انگشت کوچک: ۵
روش اجرای ضربه بک:
1. انگشتان شماره ۳ و ۴ را به هم بچسبانید.
2. سپس این انگشتان را روی لبه دف قرار دهید به‌طوری‌که انگشت ۴ تقریباً بر روی لبه چوبی ساز بنشیند.
در این حالت، ضربه بک صدای زیرتری نسبت به ضربه تم ایجاد می‌کند.
نکات حائز اهمیت در اجرای ضربه بک:
1. تنش متعادل در دست در اجرای این ضربه نیز، باید از فشار زیاد بر روی دست پرهیز کنید. نگه داشتن دست با تنش مناسب به شما کمک خواهد کرد تا این ضربه را به راحتی اجرا کنید.
2. حرکت مچ دست: در این حالت نیز دامنه حرکتی مچ دست باید کامل باشد.
3. عدم تماس انگشتان با صفحه: پس از زدن این ضربه، انگشتان شما نباید به صفحه ساز تماس پیدا کنند؛ این نکته برای حفظ کیفیت صدای آن بسیار حیاتی است.
با رعایت این نکات، می‌توانید به خوبی ضربات تم و بک را نواخته و در نواختن دف به مهارت‌های خود بیافزایید.
سن و شرایط خاص فیزیکی برای یادگیری دف
دف یکی از سازهایی است که نیازمند توجه به فیزیک بدنی نوازنده است. در اینجا نکاتی درباره شرایط مناسب برای یادگیری این ساز آورده شده است:
سن مناسب برای شروع:
بهترین سن برای آغاز یادگیری دف تقریباً ۹ سالگی است. در این سن، معمولاً بدن کودکان به حدی از رشد رسیده که می‌توانند به راحتی این ساز را بنوازند.
جنسیت و شرایط جسمی:
جنسیت در یادگیری دف اهمیتی ندارد و هر فرد می‌تواند به یادگیری این ساز بپردازد.کودکان با جثه کوچک و قدرت بدنی کم و همچنین افراد سالمند با مشکلات فیزیکی (به ویژه در ناحیه دست‌ها) ممکن است با مشکل مواجه شوند و یادگیری دف برای آن‌ها توصیه نمی‌شود.
محیط و مدت زمان تمرین:
به دلیل صدای بلند ساز دف، زمان مناسبی برای تمرین در نظر بگیرید تا مزاحمتی برای دیگران ایجاد نشود.مدت زمان تمرین را متناسب با سطح نوازندگی خود انتخاب کنید و سعی کنید هر روز زمان مشخصی را برای تمرین داشته باشید.اگر یک روز نتوانستید به خوبی تمرین کنید، نگران نباشید و سعی کنید در روز بعد جبران کنید.حتماً مدت زمان و نوع تمرین‌های خود را یادداشت کنید تا روند پیشرفت خود را بهتر ببین
