نقاره چیست؟
ساز نقاره یا ناقاره یک ساز کوبه‌ای و ضربی و معمولا به صورت جفتی است که در اکثر آنها یکی کوچکتر از دیگری است. نقاره را با دو چوب می‌نوازند. نقاره‌ها انواع مختلفی دارند و به کسی که نقاره را می‌نوازد نقاره چی می‌گویند. سازهای کوبه‌ای انواع مختلفی دارند، بعضی از آنها دوطرفه هستند یعنی هر دو طرف ساز پوست کشیده شده و به هر دو طرف ضربه زده می‌شود و بعضی از آنها یک طرفه هستند. گروهی از سازهای کوبه‌ای با دست نواخته شده و گروهی دیگر به وسیله‌ی چوب یا مضراب نواخته می‌شوند. ساز نقاره یا ناقاره یک ساز کوبه‌ای یک طرفه است که با چوب یا مضراب نواخته می‌شود. نقاره یک ساز کوبه‌ای یک طرفه است که با چوب یا مضراب نواخته می‌شود.
نقاره به صورت دوتایی و کنار هم است که معمولا یکی کوچکتر از دیگری است، مانند تصویر زیر. به طوری که نقاره‌ی بزرگتر صدای بم‌تر و نقاره‌ی کوچکتر صدای زیر تری دارد. جنس کاسه‌های آن از مس یا سفال است و جنس پوستی که روی آن می‌کشند از پوست گاو یا گوسفند است. نقاره در شهر‌ها و نواحی مختلفی وجود دارد که دارای تفاوت‌های جزئی در ابعاد و اندازه و گا‌ها جنس با یکدیگرهستند. در ادامه با انواع نقاره آشنا می‌شویم.
تاریخچه ساز نقاره
در زمان‌های قدیم هم در زمان جنگ و هم در زمان جشن و شادی و صلح، برای اعلام حضور از ساز استفاده می‌کردند. یکی از سازهای مورد استفاده در این موارد ساز نقاره بوده است. مثلا در هنگام جنگ ساز را بر روی شتر سوار می‌کردند و یک نقاره چی سوار بر شتر آن را می‌نواخت. در زمان‌های جشن و شادی و یا در مهمانی‌ها ساز را بر گردن آویزان می‌کردند یا در جای معینی قرار می‌دادند و نقاره چی آن را می‌نواخت.در ایام قدیم در کنار ساز نقاره از شیپور یا بوق هم استفاده می‌کردند و نواختن نقاره و سازهای دیگر نشان دهنده‌ی احضار شخصی یا مرخص کردن وی بود. از این ساز بیشتر در دربار شاهان و حکام استفاده می‌شده‌است.
نواختن طبل و ناقاره در ایران از زمان قاجار رواج داشت. در اکثر شهرهای مهم مثل تبریز یا اصفهان نقاره‌خانه‌هایی بود که اوقات شرعی و وقایع مهم را به گوش مردم شهر می‌رساندند. امروز تنها رفتن به مشهد و شنیدن صدای نقاره خانه حرم امام رضا (ع) این خاطره تاریخی را زنده می‌کند.
انواع نقاره در شهرهای مختلف
نقاره مازندران
نقاره‌ی گیلکی
نقاره‌ی سنندج
نقاره قشقایی
نقاره کرمان
نقاره‌ی فارس
مثل دیگر نقاره‌های قبلی جفتی است ولی در ابعاد و اندازه با هم متفاوت‌اند. شکل نقاره‌ی فارس مثل خمره‌ای فشرده‌است.
نقاره های نقاره خانه‌ی مشهد
- نقاره‌ی سرچاشنی یا چاشنی: کوچکترین نقاره که شبیه کاسه است و از آغاز تا خاتمه‌ی نقاره کوبی نواخته می‌شود و دیگر نقاره‌ها از آن پیروی می‌کنند.
- گورگه: نقاره‌ی بزرگی است که صدای بم و پرتری از سایر نقاره‌ها دارد و شبیه نیمه‌ی تخم مرغ است.
- تخم مرغی: این نقاره نیز شبیه نیمه‌ی تخم مرغ است.
- طبل ساده: از نقاره‌ی گورگه و تخم مرغی کوچکتر است و شکل آن نیز مانند نیمه‌ی تخم مرغ است.
براساس اسناد رسمی و تاریخی موجود، تاریخچه نقاره‌زنی در حرم امام رضا به ۴۱۷ سال پیش باز می‌گردد و از دوره قاجاریه بر جای مانده‌است.
نقاره خانه چیست؟
به محلی که نقاره در آن نواخته شود نقاره خانه می‌گویند. به نقاره‌خانه نوبت خانه یا کوس خانه هم می‌گفتند و به نوازنده‌های نقاره «نوبت نواز» و «نوبت زن» می‌گویند. نواختن نقاره در نقاره‌خانه زمان‌های مشخصی دارد، مثلا در بعضی نقاره‌خانه‌ها صبح و عصر در بعضی هنگام اذان یا طلوع خورشید و… ساز نقاره نواخته می‌شود. نقاره خانه در بعضی امامزاده‌ها و حرم‌ها نیز وجود دارد. مثل نقاره‌خانه مشهد و مراسم نقاره زنی حرم امام رضا که آیینی قدیمی است و با ساز کرنا همراه است.
نقاره زنی در چه زمانی مرسوم است؟
اگر شما نیز بلیط مشهد خود را از سایت هف هشتاد رزرو کرده‌اید و می‌خواهید زمان‌های دقیق نواخته شدن نقاره در حرم را بدانید، باید بگوییم که معمولا در روزهای عادی نقاره زنان هنگام طلوع و غروب خورشید در شیپورهای خود می‌دمند و ریتم زیبایی را در فضای حرم پخش می‌شود. در زمان‌های دیگری از سال نیز صدای نقاره از حرم مطهر به گوش می‌رسد:
- زمان شفا یافتن بیمارانی که در حرم دخیل بسته‌اند
- زمان ولادت امام رضا (ع)
- ماه مبارک رمضان به وقت سحر و افطار
- تولد معصومین
- اعیاد مذهبی
- لحظه سال تحویل
همچنین در برخی از روزها نیز مراسم نقاره زنی اجرا نمی‌شود. ماه صفر، شهادت‌ها و عزای عمومی از جمله روزهایی هستند که این مراسم در آنها انجام نمی‌شود و نقاره خانه تعطیل است.
برای نقاره زنی از چه ابزاری استفاده می‌شود؟
ابراز اصلی نقاره‌زنی، طبل، کرنا یا شیپور است. طبل‌های مناسب این مراسم با طبل‌های معمولی کمی متفاوت بوده و دیواره آنها معمولا از فلزهای مس و چدن ساخته شده است. شیپورها نیز جز ابزار ضروری برای نقاره‌زنی هستند. این ابزار موسیقی حدود 100 تا 125 سانتی‌متر است و در اکثر مواقع مانند طبل از جنس مس ساخته می‌شود اما گاهی می‌توانید شیپور یا کرنای برنجی را نیز مشاهده کنید.
نقاره چگونه نواخته و اجرا می‌شود؟
برای اجرای مراسم نقاره‌زنی در حرم امام رضا عده‌ای مسئول طبل و عده‌ای مسئول کرنا هستند. در این میان افرادی روی صفحه طبل با پوست دباغی شده به وسیله چوب طبل 20 سانتی‌متری می‌کوبند و در همین میان تعداد دیگری از نقاره‌زنان در کرنا می‌دمند. کرنا با نام شیپور نیز شناخته می‌شود. البته باید به این نکته توجه کنید که طبل‌ها اندازه‌های مختلفی دارند و هر کدام برای ایجاد یک نوای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در کل 4 طبل وجود دارد یه یکی از آنها نسبت به سایرین ابعاد کوچک‌تری داشته و برای ایجاد صدای زیر صدا مورد استفاده قرار می‌گیرند در حالی که از 3 طبل بعدی برای ایجاد صدای بم و اصلی نقاره کاربرد دارند.زمان اجرای نقاره، 4 نفر از افرادی که وظیفه نواختن طبل‌ها را بر عهده دارند در سمت راست جایگاه و 5 نفر از کسانی که مسئول نواختن کرنا هستند در سمت چپ جایگاه قرار می‌گیرند و پس گرفتن آرایش صحیح، نواختن را آغاز می‌کنند.
آموزش نقاره زنی به چه صورت است؟
نقاره‌زنی معمولا آموزش خاصی ندارد و همه افرادی که در جایگاه نواختن نقاره حضور دارند تمامی روش‌های نواختن را به صورت تجربی از افراد کهنه کار و قدیمی نقاره‌زنی آموخته‌اند. البته علاقه‌مندان می‌توانند به آموزشگاه‌های مختلف موسیقی مراجعه کنند و این هنر زیبا را یاد بگیرند.
