با افزایش دانش بشری و گذشت زمان انواع سازهای بادی ساخته شد. اما ریشه ی سازهای بادی امروزی از همان سازهای بادی اولیه است. از این سازها معمولا در مراسم های مختلف بزمی، رزمی و مذهبی استفاده می شود و در پایکوبی ها و رقص ها متداول بوده است. شعرا و عارفان نیز از تاثیرات روحی و روانی آن برانسان و درمان بیماری های روحی در آثار خود بسیار سخن گفته اند.انسان های اولیه دریافتند با دمیدن در برگ، چوب و شاخ حیوانات صدایی بلند و زیبا تولید کنند.
در واقع سازهای بادی از قدیمی ترین سازهای موسیقی است که انسان توانسته با دست خود بسازد به طوری که طبق کشفیات باستان شناسان، سازی که از سوراخ کردن استخوان حیوانات ساخته شده بود از انواع گونه قدیمی این سازها بوده است.در این بین نی انبان از قدیمی ترین این سازها است.
انسان های اولیه از نی برای ساخت ساز استفاده می کردند و می توان گفت نی انبان از قدیمی ترین ادوات موسیقی است که توسط بشر ساخته شده و در کشورهای مختلف برای مراسم های گوناگون استفاده می شد.همچنین فلوت نیز از قدیمیترین سازهای بادی محسوب میشود که در گذشته از جنس چوب بوده اما امروزه جنس آن دیگر مد نظر نیست و نحوه تولید صدا در آن مهم است.
ساز بادی چیست؟
سازهای بادی از آن دسته سازهایی هستند که صدا از طریق دمیده شدن هوا در آن ایجاد می شود. در واقع این سازها دارای لوله یا مجرای تو خالی اند که یا با دمیدن نوازنده در دهنی و یا توسط دستان صدا ایجاد می کنند. در سازهای بادی با نوسان هوا در لوله ها و با دریچه ها و دکمه هایی که در این لوله ها هستند گام موسیقی را تغییر می دهند. تغییر در ارتفاع یا اجرای نتها نیز از طریق باز و بسته کردن کلیدها یا سوراخهای روی ساز یا تغییر حالت لب و دهان نوازنده انجام میشود. این سازها در قدیم از چوب ساخته می شدند اما امروزه از جنس های دیگر نیز استفاده می شود. از این نوع سازها در انواع کنسرتها، ارکسترها، گروهای جاز و گروههای موسیقی نظامی مذهبی استفاده می شود. حتی امروزه نیز به هنگام خواندن ترانههای محلی و در مجالس شادی سازهای بادی هر منطقه به کار میرود.
انواع ساز های بادی چوبی
سازهای بادی چوبی در اندازه های متفاوت موجودند. در بین این سازها فلوت و کلارینت دارای اندازه کوچک ولی باسون و ابوا بزرگ و ظریف اند و باید با دقت از آنها نگهداری کرد. این نوع سازها علاوه بر سبک کلاسیک در سبک های موسیقی جاز، فولک و پاپ کاربرد دارند. در این سازها صداها و نوسان ها با زیر و بمی متفاوت، توسط سوراخ های کوچکی که در طول بدنه ساز موجود است حاصل می شود و در واقع نوازنده با قراردادن انگشت بر روی آنها صدا را ایجاد می کند. در حالت کلی این نوع سازها به سه دسته تقسیم می شوند:
- بی زبانه یا بی قمیش
در ساختمان بدنه سازهای بادی چوبی، تیغه ی هوایی وجود دارد. این تیغه ی هوایی معمولا لوله ها و مجراهایی می باشند که توخالی هستند. هوا در اثر دمیدن نوازنده با تیغه ی هوایی نام برده شده برخورد می کند و با به ارتعاش درآمدن آنها صدا حاصل می شود. بنابراین سازهای بی زبانه یک لوله یا مجرای توخالی اند و با دمیدن هوا در دهنی مثل نی و یا تیغه هوایی مثل فلوت به ارتعاش در می آیند. فلوت در محدوده صوتی بم، صدایی نرم و در محدوده صوتی زیر، صدایی درخشان دارد و
سازی با گستره صوتی زیر و بسیار چابک که میتواند زنجیره بسیار سریعی از صدها را پدید آورد.
- تک زبانه یا با قمیش
سازهای چوبی تکزبانه دارای یک زبانه یا قمیش هستند که بر حفرهای در دهانی ساز نصب شده و با دمیدن به نوسان در می آیند و تولید صدا می کنند. قمیش در واقع یک قطعه ای در بدنه سازهای بادی است که نقش اصلی در تولید صدا در این سازها را دارد. در واقع هوای دمیده شده از دهان نوازنده باعث حرکت و ارتعاش این زبانه یا قمیش می شود. زبانه معمولا از جنس نی یا پلاستیک است و صدای ایجاد شده توسط این سازها نسبت به نت نوشته شده متفاوت است و معمولا صدای تولید شده بم تر از نت نوشته شده است و در بعضی از آنها صدای تولیدی زیر تر از نت نوشته شده است. به این نوع سازها بادی سازهای انتقالی نیز می گویند.
کلارینت برای اجرای نت های مختلف کاربرد دارد و دارای سرعت اجرایی بالایی است وسعت صوتی آن چهار اکتاو است. کلارینت باس بزرگتر از کلارینت است و صدای آن یک اکتاو بیشتر از کلارینت است.ساکسیفون مانند کلارینت تکزبانه است، اما لولهاش از برنج ساخته میشود. صدای آن غنی، قدرتمند و گفتارگونه است و دارای انواع گوناگون مانند ساکسیفون آلتو، سوپرانو و تنور است. این ساز در اصل برای ارکستر و دسته ی موزیک نظامی کاربرد داشته، ولی امروزه بیشتر در موسیقی جاز و مردم پسند به کار میرود.
- دوزبانه
در این نوع سازها، دو تکه ی بسیارنازک نی میان لب های نوازنده قرارمی گیرد و با دمیدن به نوسان در می آید و نواختن آنها پیچیده تر از سایر سازهای بادی است. سرنا،
ابوا و ابوا دآمور از نوع سازهای دوزبانه هستند.
انواع ساز های بادی برنجی
صدا در این نوع سازها بر اثر ارتعاش هایی در لوله و به خاطر تماس و لرزش لب های نوازنده در درون کاسه دهنی تولید می شود. جنس آنها از برنج، مس وگاهی اوقات نقره است. این سازها صدای قوی و پرحجمی دارند و نسبتا بزرگ هستند اما یادگیری مقدماتی آنها خیلی مشکل نیست. ترومپت، هورن، شیپور، ترومبون، توبا و کُر از این نوع سازها هستند. زیرترین صدا در این خانواده را می توان به ساز بادی برنجی ترومپت نسبت داد. سازهای بادی برنجی از نوع سازهای بادی ارکستر سمفونیک است. در این سازها برای تضعیف صدا و تغییر رنگ صوتی از سوردین استفاده می شود و دارای قدرت صوتی بالایی هستند. توبا، بن ترین ساز این خانواده است وصدایی پرحجم دارد و برای تقویت صداهای بم بسیار عالی است.
جمع بندی
ساز های بادی از قدیمی ترین انواع ساز هستند و در دو نوع برنجی ، چوبی دسته بندی میشوند. این تقسیم بندی با توجه به نحوه اجرای این سازهاست و ارتباطی با جنس آنها ندارد. ساز بادی چوبی مانند:نی ، فلوت، ساز دهنی; ساز بادی برنجی مانند: ترومپت ، ترومبون ، توبا .